Læknablaðið - 15.09.2006, Blaðsíða 65

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 190
Sarpur eða sekkur
Diverticulosis
Uggi Agnarsson, læknir á Landspítala, sendi tölvu-
póst og vildi láta breyta íslenska heitinu á þeim
sjúkdómi sem nefndur er diverticular discase of
large intestine í Alþjóðlegu sjúkdómaskránni ICD
10, sarpsjúkdómur í digurgirni. í staðinn vildi hann
taka upp heitið sekksjúkdóniur í digurgirni. Nefna
má að orðið diverticulunt er latneskt að uppruna,
myndað úr forskeytinu de- (frá),sagnorðinu vertere
(að snúa) og viðskeytinu -culunt, sem er smækk-
unarending. Bein orðhlutaþýðing gæti þannig verið
lítið útskot. Heitið diverticulum er í læknisfræð-
inni notað um poka eða sekk sem greinist út frá
holu líffœri, ýmist eðlilegt fósturfræðilegt fyrirbæri
(pancreatic diverticulum, thyroid diverticulum)
eða sjúklegt (esophageal diverticulum, Meckel's
diverticulum, urethral diverticulum og fleira).
Sarpur
Uggi nefndi að honum líkaði ekki orðið sarpur sem
heiti á diverticulum, þar sem sarpur merkti gjarnan
forðabúr, en ekki væri um neina markvissa forða-
söfnun að ræða í digurgirnissarpi. Undirritaður
fletti þegar upp í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans
og fann þar rúmlega 20 notkunardæmi. Mörg
þeirra vísa einmitt til þess að fuglar hafi eins konar
geymslupoka í meltingarvegi, sem á íslensku nefnist
sarpur, og þess vegna er oft talað um að safna í sarp-
inn þegar einhverju er safnað saman til geymslu.
Heitið sarpur er tilgreint í íslenskum læknis-
fræðiheitum Guðmundar Hannessonar frá 1954,
diverticulum esophagi, og er þar eignað Vilmundi
Jónssyni. Samkvæmt Orðsifjabók Asgeirs Blöndal
Magnússonar er orðið þó frá 16. öld og hefur verið
notað um fyrrgreindan, fremsta hluta meltingarfæra
fugla og skordýra. I mjög athyglisverðri umfjöllun
um uppruna þess er meðal annars bent á latnesku
sögnina sorbeo. gleypa í sig, renna niður.
Sekkur
Orðið sekkur fannst einnig í ritmálsskránni og
gaf leitin rúmlega 60 notkunardæmi. Algengasta
merkingin virtist vera poki. Islensk orðabók Eddu
gaf merkingarnar 1. (stór) poki,balli og 2. vaðmáls-
strangi. í íðorðasafni lækna kemur orðið sekkur
fyrir í heitinu hársekkur, hair follicle, folliculus pili.
Þess má að lokum geta að upprunalega latneska
orðið saccus kemur fyrir í Líffærafræðiheitunum og
nefnist poki á íslensku, saccus lacrimalis. tárapoki,
og einnig sacculus, sem þar hefur fengið íslenska
heitið posi, sacculus laryngis, barkakýlisposi.
Á að breyta?
Undirritaður er alveg tilbúinn til þess að fallast á
röksemd Ugga og gera tillögu um að íslenska heitið
á diverticulum verði sekkur. í fyrrgreindu sjúk-
dómsheiti, diverticular disease, kysi undirritaður
þó að fleirtalan væri notuð og þannig talað um
sekkjasjúkdóm. Sama ætti þá við um diverticulitis,
sekkjabólgu, og diverticulosis, sekkjafjöld. Gaman
væri að heyra skoðanir annarra.
Nodus - nodulus
Ari Jóhannesson, læknir á Landspítala, hringdi og
bað um stutta yfirferð á íslensku heitunum á þeim
fyrirbærum sem nefnd eru nodus eða nodulus á
fræðimálinu. Uppflettingar í fósturfræði-, líffæra-
fræði- og vefjafræðiheitunum gefa til kynna að
íslenska heitið á nodus sé hnútur en að nodulus
sé hnökri. Rétt er þó að minnast þess að eitilvefur
líkamans, textus lymphoideus, skipar sér í ein-
ingar sem hver um sig nefnist nodus lymphuticus. á
íslensku eitill.
Bólgukrabbamein
Sigurður Böðvarsson, krabbameinslæknir, sendi
tölvupóst og bað um þýðingu á enska heitinu in-
flammatory breast cancer, en það er ekki að finna
í Iðorðasafni lækna. Um er að ræða sérstaklega
ágenga tegund af brjóstakrabbameini. Hún gefur sig
til kynna með einkennum sem fremur virðast benda
til bólgu í brjóstinu en krabbameins. Undirritaður
setti saman nokkrar einfaldar tillögur og lagði fyrir
Sigurð: brjóst(a)krabbamein með bólgu, bólgu-
krabbamein í brjósti, bólgubrjóst(a)krabbamein og
brjóstabólgukrabbamein. Honum leist best á heitið
bólgukrabbamein í brjósti.
Cerclage
í pistli 187 var lýst eftir íslenskum heitum á bandi
sem hnýtt er umhverfis legháls til að koma í veg
fyrir fósturlát við leghálsbilun. Ekki hefur orðið
mikið úr tillögugerð, en þó hafa eftirfarandi heiti
komið fram: hringband. hringsaumur, leghálsband.
Icghálshaft, leghálssaumur og loksaumur. Hvaða
heiti vilja kvensjúkdómalæknar helst nota?
Presymptomatic
Að lokum er lýst eftir íslensku heiti sem túlkað
getur það tímabil eða það ástand, sem ríkir áður
en einkenni tiltekins sjúkdóms birtast. íðorðasafn
lækna birtir enska lýsingarorðið preclinical,/ork/m-
ískur, og tilgreinir að það sé notað til að lýsa skeiði
sjúkdóms áður en einkenni hans og teikn koma
fram. Til er einnig lýsingarorðið presymptomatic,
sem virðist vísa til þess sama og er gjarnan notað
í tengslum við rannsóknir til að greina eða útiloka
sjúkdóma, sem hætta getur verið á að komi fram
síðar á ævinni.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2006/92 645