Læknablaðið - 15.07.2007, Blaðsíða 7

RITSTJÓRIUARGREIIU
Hin mannlega ásýnd læknis-
fræðinnar í hátækniheimi
Heimstyrjöldin síðari er ekki eingöngu saga hern-
aðar og hörmunga. Hún var einnig vettvangur
samfélagslegra hugsjóna og hugmyndafræðilegra
átaka. Fyrir stríðið hafði Hitler hrifið þjóð sína
með háfleygum hugsjónum um félagslegar úrbæt-
ur og heilbrigðisþjónustu fyrir alla. Churchill
þurfti því með einhverjum hætti að ná saman aðli
og verkalýð í Bretlandi í baráttunni gegn nazism-
anum. Hann fól hagfræðingnum William Beveridge
að móta hugsjón sem gæti skapað samstöðu og
hvatt Breta til frekari dáða. Beveridge nefndin
skilaði þeirri hugarsmíð árið 1942, sem er álitin
grunnurinn að velferðarkerfinu eins og við þekkj-
um það í dag (the welfare state) (1). f kjölfar þessa
stofnuðu Bretar metnaðarfullt opinbert heilbrigð-
iskerfi, The National Health Service (NHS) árið
1948. Svipuð hugmyndafræði liggur að baki heil-
brigðiskerfunum sem þróuðust á Norðurlöndum
(2) . í hnotskurn er grunnurinn sá, að almannafé er
nýtt til að fjármagna heilbrigðisþjónustu fyrir alla
landsmenn og að tryggja jafnt ungum sem öldr-
uðum lífsviðurværi og félagslegt öryggi.
Sérstaða lækna sem vinna í bresku og norrænu
velferðarumhverfi hefur frá upphafi verið sú að
þeir bera ekki eingöngu ábyrgð á velferð skjól-
stæðinga sinna, heldur einnig á jafnvægi í vel-
ferðarkerfinu í heild. Ef þetta tvöfalda hlutverk
lækna er þróað með markvissum hætti stuðlar
það að skilvirku, öruggu og hagkvæmu vinnuferli
og úrlausnum. Heilbrigðisþjónusta í slíku kerfi er
ekki hugsuð sem bein tekjulind og markaðsvæð-
ing hennar ógnar tvíhliða hlutverki lækna, einkum
samfélagsábyrgðinni. Sem dæmi má nefna þá til-
hneigingu að læknar fari í vaxandi mæli í hlutverk
„framleiðanda” þjónustu og sjúklingar í hlutverk
viðskiptavina (3,4). Það er því ærin ástæða til að
gefa hlutverki lækna, stöðu þeirra og framtíð nán-
ari gaum.
Á norrænu þingi um heimilislækningar sem
haldið var í Reykjavík dagana 13.-16. júní 2007
(3) var nánar fjallað um stöðu læknisfræðinnar
og lækna í norræna velferðarkerfinu med hliðsjón
af tækni- og hnattvæðingu nútímans. Þema þings-
ins var “The human face of medicine in a hi-tech
world” en það gaf læknum tækifæri til að skoða
hina húmanístísku hlið læknisfræðinnar i ljósi líf-
vísinda og öfugt.
Sögu húmanístískrar læknisfræði má eins og
kunnugt er rekja til Hippokratesar þar sem sam-
skipti læknis og sjúklings voru í hávegum höfð.
Læknar Forn-Grikkja hafa eflaust haft betri
tök á listinni að rækta heilbrigði (salutogenesis)
en læknar nútímans. Á tímum (há-) tækni og
framfara byggst læknisfræðin nú meira á raunvís-
indalegri þekkingu. Þar er mest áhersla lögð á að
finna orsakrir sjúkóma (patogenesis), flokka þá
og meðhöndla. Flestir eru sammála þeirri skoðun
að læknisfræðin þurfi á báðum þessum þáttum
að halda. Þá vaknar spurningin við hvað sé átt
með hugtökunum húmanismi og tækni í lækn-
isfræðilegum skilningi nútímans. Til eru margar
skilgreiningar á þessum hugtökum, meðal ann-
ars „Húmanismi er rökræn heimspeki upplýst
af vísindum, fyllt andagift af listum og örvuð af
samkennd (Humanism is a rational philosophy in-
formed by science, inspired by art, and motivated
by compassion)(5). Eins og sjá má eru vísindin þar
í hávegum höfð. Auðmýkt og tillitsemi ein saman
gerir lækni ekki að húmanista, enda þótt þetta séu
vissulega góðir kostir. Kjarni málsins er listin að
nota vísindin á þann hátt að þau verði til góðs fyrir
einstaklinginn og um leið fyrir samfélagið i heild.
Varðandi tæknihugtakið hefur Björn Hofmann,
prófessor í læknisfræðilegri siðfræði skilgreint
tækni (technology) sem fléttu búnaðar, aðferða
og fyrirkomulags, sem nýtt er í þágu mannlegrar
athafnasemi (ó).Tæknivæðing í læknisfræði fjallar
þar með ekki eingöngu um aukna notkun á hefð-
bundnum tækjum og tólum heldur hvetur skil-
greining Hofmanns okkur til heildrænnar sýnar.
Lyfjameðferð, klínískar leiðbeiningar, staðlaðar
sjúkraskrár og ýmis flokkunarkerfi sjúkdóma (til
dæmis ICD-10) og hagkerfi tengd sjúkdómsgrein-
ingu (Diagnosis-Related Group) heyra undir
tæknihugtakið, samhliða tölvum, myndgrein-
ingarvélum og vélmennum. Þá hefur danski
heimspekingurinn Steen Wackerhausen efnislega
skilgreint húmanisma í læknisfræði sem upplýsta
samstöðu með sjúklingnum sem lifandi veru í
menningarsamfélagi (7).
Jóhann Ág.
Sigurðsson1
johsig@hi.is
Linn Getz2
linn.getz@ntnu.no
'Heimililæknisíræði/
Læknadeild HÍ
og Heilsugæsla
höfuðborgarsvæðisins, IS-220
Sólvangi, Hafnarfirði
Hnstitutt for
Samfunnsmedisin, Norges
Teknisk-Naturvitenskapelige
Universitet, Þrándheimi,
Noregi.
Læknablaðið 2007/93 531