Læknablaðið - 15.02.2008, Blaðsíða 29

FRÆÐIGREINAR
STOFNFRUMUR
á ofannefndum stöðum gæti verið minni vegna
dópamínskorts. Því til stuðnings sýndi önnur
rannsókn fram á aukna frumufjölgun í SVZ og
rákakjarna með gjöf dópamínviðtakaörva (29).
Hreyfitaugungahrörnun
(Motor neuron disease, MND)
Hreyfitaugungahrömun (MND) er að mörgu
leyti erfiðari sjúkdómur viðfangs en Parkinson-
sjúkdómur. MND hefur hraðari sjúkdómsgang
og ekki er til nein virk meðferð sem hægir á fram-
gangi sjúkdómsins. Sjúkdómurinn er einnig mun
víðfeðmari, leggst bæði á miðtauga-og úttauga-
kerfið. Það eru því jákvæðar fréttir að í nýlegum
rannsóknum hefur tekist að sérhæfa ES-frumur
og stofnfrumur úr fósturmiðtaugakerfi í neðri
hreyfitaugafmmur (lower motor neurons) (20, 30-
31). Rannsakendur við Johns Hopkins háskólann
í Bandaríkjunum sýndu einnig fram á talsverðan
klínískan árangur þegar ES-frumum úr mönnum
var sprautað í mænuhol rottna með hreyfitaug-
ungahrörnun (32). Var frumunum sprautað eftir
að þær höfðu tjáð yfirborðssameindir sem bentu til
sérhæfingar í átt að taugastofnfrumum. Rotturnar
sem fengu frumurnar gátu flestar hreyft sig eftir
þrjá mánuði, þó klunnalega væri, en viðmið-
unarhópurinn var enn lamaður. Einnig kom í ljós
við krufningu að stofnfrumumar höfðu sérhæfst
og þroskast í hreyfitaugafrumur (32). Sýnt hefur
verið fram á að ES-frumur músa geta sérhæfst í
hreyfitaugafrumur sem geta myndað virk tengsl
(synapses) við vöðvafrumur utan líkama (33-34).
Loks hefur verið sýnt fram á að kímfrumum (germ
cells) sem sprautað var inn í mænuhol á rottum
með vöðvataugalömun gátu flust inn í mænuna
og minnkað sjúkdómseinkennin (32). Þrátt fyrir
þetta er mjög óvíst að hægt verði að lækna MND
með slíkum aðferðum sakir þess hve taugahröm-
un er víðfeðm. Má telja það vænlegra til árangurs
að reyna að skilja nákvæmlega hvað það er sem
dregur taugafrumur til dauða í MND til að geta
haft áhrif á það ferli beint, til dæmis með lyfjagjöf
eða lífsstílsbreytingum, eða óbeint með því að
styðja við þær frumur sem veikar eru fyrir. Eitt af
vandamálunum við rannsóknir á MND er skortur
á efniviði til rannsókna. I því sambandi hafa vís-
indamenn bent á að kjamaflutningur úr líkams-
frumu MND-sjúklings og yfir í gjafaegg þar sem
búið væri að fjarlægja kjarnann gæti leitt til mynd-
unar klæðskerasniðinna ES-frumna sem gætu leitt
til mikilla framfara í rannsóknum á sjúkdómnum
og prófun nýrra lyfja sem hugsanlega gætu haml-
að sjúkdómsframgangi.
Mænuskaði
Ólíkt Parkinsonsjúkdómi og MND er mænu-
skaði gjarnan afleiðing slysa. Við mænuskaða
verða margar gerðir frumna fyrir skaða og áhrifin
eru víðtæk. Skaði verður bæði á hækkandi og
lækkandi taugabrautum. Tap verður á tauga-
frumum, stjarnfrumum og afmýling á sér einnig
stað. Skaðinn getur leitt af sér minnkun á mætti,
skyntap og truflun á ósjálfráða taugakerfinu svo
eitthvað sé nefnt. Bráðameðferð er takmörkuð.
Helst eru notaðir stórir skammtar af methýlpredn-
ísóloni en notkunargildi þess hefur verið nokkuð
umdeilt (35).
Eftir alvarlegan mænuskaða reynist mjög erfitt
að ná fram starfhæfri endurtengingu taugafrumna
í gegnum skemmdina vegna örvefjamyndunar.
Mikil bót væri ef hægt væri að ná fram þó ekki
væri nema einhverri hreyfigetu eða aukinni stjóm
á þvagblöðru. I mörgum tilfellum er mænan ekki
alveg klofin og sumir taugungamir eru starfhæfir
að hluta en fáhyrnurnar (oligodendrocytes) eru
skemmdar og það hindrar eðlilegan flutning
taugaboða. Fyrir nokkrum árum var sýnt fram á
klínískan árangur í tilraunadýrum með skadd-
aða mænu (36). Sýnt hefur verið að stofnfrumur
geti fjölgað fáhyrnum í mænu nagdýra (37-38).
Með því að sprauta fáhymum inn í mænuhol
sem myndaðar hafa verið úr ES-frumum músa
endurmýluðust taugaþræðimir í mænum nagdýr-
anna. Auk þess endurheimtu tilraunadýrin vissa
hreyfigetu í samanburði við viðmiðunarhópinn.
Nauðsynlegar eru frekari rannsóknir í tilrauna-
lífverum áður en hægt er að hefja rannsóknir á
mönnum.
Lokaorð
Þekkingunni fleygir stöðugt fram. Landvinningar
eiga sér stað á vísindasviðinu dag hvem en eins og
með önnur svið vísindanna hefur viðfangsefnið
tilhneigingu til að verða flóknara með stigvaxandi
þekkingu. Stórstígar framfarir í taugavísindum
hafa átt sér stað og gefa ástæðu til bjartsýni en
kapp er best með forsjá í þessum efnum sem og
öðrum.
Áður en farið verður að beita stofnfrumum í
meðferðartilgangi gegn taugasjúkdómum þarf
þrennt að koma til. í fyrsta lagi þarf aðgang að
endurnýjanlegri uppsprettu stofnfrumna. í öðru
lagi þarf að ráða yfir þekkingu og tæknilegri
kunnáttu til að geta beint frumusérhæfingunni í
rétta átt og komið í veg fyrir óheftar frumuskipt-
ingar sem gætu leitt til æxlisvaxtar. í þriðja lagi
þarf að vera hægt að ígræða frumurnar á réttan
stað í taugakerfinu. Einnig er þörf á auknum rann-
sóknum á umhverfi stofnfrumnanna því rann-
LÆKNAblaðið 2008/94 121