Læknablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 54

U M R Æ Ð U R
S I Ð F R Æ Ð I
O G FRÉTTIR
Siðferðileg álitamál
Tilfelli
Þóra, Helga, Hrönn, Eygló Edda og Kristín hafa hist reglulega
í saumaklúbb síðan þær útskrifuðust úr Menntaskólanum í
Reykjavík fyrir 25 árum. Þegar þær hittast heima hjá Helgu í
lok febrúar berst talið að því hvers vegna Landspítali hafi verið
upplýstur í rauðum bjarma þegar Hrönn og Eygló Edda óku
framhjá honum á leiðinni í Garðabæinn til Helgu. Helga veit
svarið: Þetta er GoRed-átakið - eitthvað í sambandi við konur
og hjartasjúkdóma. Og Helga sem vinnur á auglýsingastofu
er umsvifalaust komin með fartölvuna á loft og finnur strax
nánari upplýsingar á síðum Hjartavemdar: Stelpur, við misstum
af tískusýningu með rauðum kjólum eftir íslenska hönnuði í
Ráðhúsinu á sunnudaginn, segir hún. Þær gera allar að gamni
sínu meðan hún segir þeim nánar frá dagskrá GoRed á íslenska
konudaginn. En þegar hún les neðar á vefsíðunni um „Einkenni
hjartaáfalls og heilaslags - Konur eru öðruvísi", dregur úr
hlátrinum. Hrönn starfar hjá fjármálafyrirtæki og hefur sofið
illa á nóttunni undanfarna mánuði vegna þess að hún á von
á að missa vinnuna. Hún er þögul meðan hinar ræða um
„óútskýrðan slappleika eða þreytu" og „meltingartruflanir eða
verk vegna uppþembu". Þóra verður hugsi yfir því að hjarta-
og æðasjúkdómar skuli vera algengasta dánarorsök kvenna á
fslandi og að konur geri sér ekki grein fyrir eigin áhættu.
Tveimur tímum síðar, eftir góðan mat og ánægjuleg samtöl,
berst talið aftur að GoRed meðan vinkonurnar eru að klæða sig
í útifötin. Helga er ekki aðeins gestgjafi kvöldsins heldur einnig
leiðtogi hópsins í hvert sinn sem þær hittast. Hún stingur upp á
því að þær panti sameiginlega tíma í áhættumat hjá Hjartavernd
og hinar taka heilshugar undir tillögu hennar.
Hugleiðingar
Jóhann Ág.
Sigurðsson
johsig@hi.is
Jóhann er prófessor í HÍ
og yfirlæknir þróunarstofu
Heilsugæslunnar.
Ofangreintdæmileiðirhugannaðþeimsiðferðilegu
álitamálum sem upp geta komið í tengslum við
forvamarstarf í læknisfræði og þá sérstaklega
hópskoðanir og kembileit. Slíkar athuganir eru
kostnaðarsamar og geta verið íþyngjandi fyrir fólk.
Skiptir þá miklu að árangur þeirra sé ótvíræður
og vegi upp á móti þeim hugsanlega skaða og
kostnaði sem þær valda. Einnig er mikilvægt
að skoða slíkar fyrirbyggjandi aðgerðir í ljósi
forgangsröðunar í heilbrigðisþjónustu og velta
upp þeirri spurningu hvers kyns læknisfræði beri
að leggja áherslu á þegar fjármagn er takmarkað.
Hér að neðan eru settar fram vangaveltur um
þessa þætti í ljósi dæmisins.
Forvarnarstarf og heilsuvernd er af hinu
góða. Nægir að nefna bólusetningar og ýmsar
aðrar smitsjúkdómavarnir, auk aðgerða til að
sporna gegn reykingum, hreyfingarleysi og óhollu
mataræði. Hins vegar hefur verið varað við því í
virtum fagtímaritum á undanförnum árum að gera
forvarnarstarf að söluvöru og heilbrigðisþjónustu
að markaðstorgi þar sem megináhersla er lögð á
sölu á þjónustu til hinna frísku á kostnað þeirra
veiku.1'4 í slíkum tilvikum er þeirri aðferð beitt að
gera meira úr vandamálinu en efni standa til og
boðið upp á úrlausnir sem geta verið vafasamar
eða siðferðilega umdeildar. Þessi söluaðferð
hefur verið kennd við „völd góðmennskunnar
(e. Power of Goodness), en með því hugtaki er
vísað til þeirra valda eða áhrifa sem til dæmis
heilbrigðisstéttir geta fengið með því að telja fólki
trú um að aðgerðir þeirra og úrlausnir séu alltaf
til góðs. Varðandi GoRed-átakið koma mörg slík
álitamál upp í hugann. í útsendu fræðsluefni
og á heimasíðu átaksins (www.hjartavemd.is)
má meðal annars finna eftirfarandi fullyrðingar:
„Jafiimargar konur og karlar látast árlega af völduin
hjarta- og æðasjúkdóma." Hér er sannleikanum
hliðrað verulega. Það þarf að skoða þessi mál eftir
aldri og þjóðfélögum. Ótímabær dauði af völdum
hjarta- og æðasjúkdóma er afar sjaldgæfur hjá
konum hér á landi og mun sjaldgæfari en hjá
körlum, reyndar alveg upp að níræðu (en þá eru
karlarnir flestir dánir), sjá töflu I.
í GoRed-átakinu segir ennfremur: „Einkenna-
lausar konur, 40 ára og eldri, ættu að fara í áhættumat
til greiningar á áhættuþáttum á 5 ára fresti". Þessi
ráðlegging gæti fljótt á litið verið sjálfsögð, en
er umhugsunarverð þegar grannt er skoðað.
Er reglubundið læknisfræðilegt áhættumat með
866 LÆKNAblaðið 2009/95