Læknablaðið - 15.03.2012, Blaðsíða 23

Y F I R L I T
Greining og meðferð hárplokkunar-
og húðkroppunaráráttu
ívar Snorrason1 doktorsnemi í sálfræði, Þröstur Björgvinsson2 sálfræðingur
ÁGRIP
Hárplokkunarárátta (hairpulling disorder, trichotillomania) einkennist
af síendurteknu hárplokki af höfði, augabrúnum eða annars staðar af
líkamanum. Húðkroppunarárátta (skin picking disorder, pathological skin
picking) er náskyld hárplokkunaráráttu og einkennist af endurteknu kroppi
á húð. Jafnvel þótt bæði húðkroppunar- og hárplokkunarárátta séu tiltölu-
lega algengar og í mörgum tilvikum alvarleg vandamál er þekking fagfólks
á þeim oft afartakmörkuð. í greininni lýsum við greiningarskilmerkjum og
klínískum einkennum þessara kvilla og förum yfir helstu meðferðarúrræði
og rannsóknir á árangri þeirra. Niðurstöður sýna að atferlismeðferð hefur
iðulega sýnt góðan árangur, SSRI-lyfjameðferð virðist ekki gera gagn en
annars konar lyf (til dæmis N-acetylcystín) lofa góðu.
'Sálfræðideild háskólans í
Wisconsin - Milwaukee,
2 geðsviði McLean-
sjúkrahússins/Læknadeild
Harvard-háskóla.
Inngangur
Ebeneser Draummann ... var ... sköllóttur með þeim hætti sem
menn verða af svepp í hársverðinum ... í staðinn fyrir augabrýn
voru rauðir ílangir blettir sem virtust aumir, eins og brúnahár-
unum hefði verið kipt upp með rótum fyrir skemstu. Þó var ekki
örgrant um að hann hefði ofurlítinn ójafnan skeggvöxt, rauðleitan,
en þessa brodda nam hann á brott leynilega, ég held með ein-
hverju öðru en rakhníf. (bls. 193)1
Fyrirspurnir
ívar Snorrason
ivarsnorrason@gmail. com
Greinin barst:
15. júní 2011
- samþykkt til birtingar:
3. febrúar 2012
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Hér lýsir Halldór Laxness persónu í Brekkukotsannál
sem ætla má að hafi hárplokkunaráráttu (hair pulling
disorder, trichotillomania). Þessi árátta einkennist af því
að fólk plokkar í sífellu hár af höfði, augabrúnum eða
annars staðar af líkamanum. Þeir sem þjást af þessari
áráttu finna venjulega sterka löngun tii að plokka hár
og finna fyrir spennu eða fiðringi áður en plokkað er
og spennulosun, sefjun eða ánægju þegar hár er dregið
út. Hegðunin getur einnig verið sjálfvirk og ómeðvituð.
Hárplokkunarárátta er oft þrálátur ávani sem stendur
fólki fyrir þrifum. Margir eyða miklum tíma í athæfið
og eins og lýsingin á Ebeneser Draummann ber með sér
geta hlotist af þessu töluverð lýti, svo sem skallablettir á
höfði eða hárlausar augabrúnir.2
Húðkroppunarárátta (skin picking disorder, pathological
skin picking, psychogenic excoriation) er að öllum líkindum
náskyld hárplokkunaráráttu. Þessar raskanir fara mun
oftar saman en tilviljun ein getur skýrt og lýsa sér í
öllum meginatriðum eins, að því undanskildu að í einu
tilvikinu er hárið plokkað en í hinu húðin kroppuð.3 Þeir
sem glíma við húðkroppunaráráttu kroppa venjulega
minniháttar misfellur á húðinni, svo sem bólur, sár eða
hrúður sem hefur myndast yfir sár frá fyrra kroppi. Al-
gengt er að fólk með húðkroppunaráráttu hafi ánægju
af hegðuninni og margir finna fyrir spennu eða fiðringi
áður en kroppað er og spennulosun eða sefjun á meðan
á kroppi stendur. Eins getur húðkropp verið sjálfvirkt og
ómeðvitað líkt og hárplokk. Venjulega myndast sár eftir
kroppið og í slæmum tilvikum veldur áráttan varan-
legum áverkum á húð.4'7
Rannsóknir í Bandaríkjunum sýna að algengi hár-
plokkunaráráttu er um 0,6-2,5% í hópi háskólanema8 en
3,9% meðal skjólstæðinga á unglingageðdeild.9 Algengi
húðkroppunaráráttu hefur reynst vera um 2,2% meðal
háskólanema10 og 1,4% í almennu þýði11 en 2% meðal
þeirra sem leita aðstoðar húðlækna12 og 11,8% í hópi
unglinga á unglingageðdeild.9 Tíðni hárplokkunar- og
húðkroppunaráráttu hefur ekki verið rannsökuð vel hér
á landi en könnun meðal háskólanema sýndi að 2,2%
höfðu húðkroppunaráráttu.13
Jafnvel þótt bæði húðkroppunar- og hárplokkun-
arárátta séu tiltölulega algengt og í mörgum tiivikum
alvarlegt vandamál, sýna rannsóknir í Bandaríkjunum
og Póllandi að þekking fagfólks á þeim er yfirleitt afar
takmörkuð.9-14'16 Lítið hefur verið fjallað um þessar rask-
anir hér á landi4'5 og gera má ráð fyrir að þekking ís-
lensks fagfólks á þeim sé einnig takmörkuð. Markmiðið
með þessari grein er að fræða heilbrigðisstarfsfólk um
greiningu og meðferð á þessum kvilium. Lýst er klín-
ískum einkennum og greiningarskilmerkjum, sagt frá
helstu meðferðarúrræðum og farið yfir rannsóknir á
árangri þeirra.
Greining og klínisk einkenni
Greiningarskilmerki
í töflu I má sjá greiningarskilmerki DSM-IV fyrir
hárplokkunaráráttu.17 (Greiningarskilmerki ICD-10 eru
ekki eins ítarleg en í öllum meginatriðum eins.) Húð-
kroppunarárátta hefur ekki enn hlotið sess í greining-
arkerfum en í töflu II er uppástunga nefndar á vegum
bandarísku geðlæknasamtakanna um greiningarskil-
merki fyrir húðkroppunaráráttu í DSM-V.2
Töluverður hluti (um 20%) þeirra sem sannarlega
þjást af óhóflegu hárplokki eða kroppi á húð segist
sjaldan eða aldrei finna fyrir spennu eða ánægju þegar
kroppað/plokkað er.3-6 Þess vegna hefur verið mælt með
því að hafa ekki greiningarskilmerki í DSM-V sem vísa
LÆKNAblaðið 2012/98 155