Læknablaðið - 15.03.2012, Blaðsíða 28

Y F I R L I T
að meira en 60% þátttakenda sem fengu HR sýndu markverðan
bata (skilgreint með mismunandi hætti) og í öllum tilvikum var
árangurinn meiri en í samanburðarhópi. Enn fremur sýndi alls-
herjargreining á niðurstöðum þriggja þessara rannsókna27-32- 51
að meðferðin ber árangur (áhrifastærð = -1,14; 95% öryggisbil frá
-1,89 til -0,38) og gerir meira gagn en lyfleysa, SSRI-lyf eða klómip-
ramín.29 Þá leiddi rannsókn Diefenbach og félaga53 í ljós að 8 af 12
sjúklingum (66,7%) sem fengu HR-hópmeðferð sýndu „mikinn"
eða „mjög mikinn" bata en einungis þrír af 12 (25%) þátttakendum
fengu jafn mikinn bata eftir samanburðarhópmeðferð sem fól í
sér fræðslu og félagslegan stuðning. Þó bentu höfundar á að hóp-
meðferð virðist bera minni árangur en einstaklingsmeðferð, sér-
staklega þegar litið er til þess að mun fleiri hætta alveg að plokka
í einstaklingsmeðferð.
Misvísandi niðurstöður hafa fengist varðandi langtímaáhrif
HR. Á áttunda áratugnum greindu Azrin og félagar52 frá góðum
árangri tveimur árum eftir meðferð en flestar rannsóknir síðan þá
hafa sýnt að hrösun er algeng þegar einkenni eru metin meira en
ári eftir að meðferð lýkur.54 Svo virðist sem skjólstæðingar sem ná
sér alveg í meðferðinni (hætta alveg að plokka), séu líklegri til að
viðhalda batanum til lengri tíma en þeir sem hætta ekki alveg.54
Þess vegna hefur verið mælt með því að halda áfram meðferð
þangað til hegðunin er alveg hætt, ef kostur er á. Einnig hefur ver-
ið bent á að ástæðan fyrir hrösun er oft sú að viðkomandi hættir
að beita aðferðunum sem kenndar voru í meðferðinni. Því getur
verið gagnlegt að bjóða upp á upprifjunarmeðferðartíma (booster
sessions) annað slagið eftir að meðferð lýkur. Annað sem skiptir
máli í árangri HR er áhugi skjólstæðingsins á bata og meðferð-
arheldni hans51 enda krefst meðferðin þess að skjólstæðingurinn
sinni heimavinnu og tileinki sér aðferðirnar sem kenndar eru í
meðferðartímum.
Árangur HR við húðkroppunaráráttu
I tveimur samanburðarrannsóknum hefur árangur HR við húð-
kroppunaráráttu verið kannaður (tafla V). Teng, Woods og
Twohig55 greindu frá því að HR (þrír meðferðartímar; n=8) gerði
marktækt meira gagn en vera á biðlista (n=8) og árangurinn hélst
að mestu leyti þremur mánuðum síðar. Svipuð rannsókn56 leiddi
í ljós að HR í bland við hugræna meðferð (fjórir meðferðartímar;
n=17) gerði meira gagn en vera á biðlista (n=17) og batinn hélst að
mestu leyti tveimur mánuðum síðar. Fjöldi tilfellalýsinga bendir í
sömu átt.57 Einnig hafa komið fram vísbendingar um að ACT58 og
hugræn meðferð57 einar og sér dragi úr húðkroppunaráráttu en
þetta þarf að kanna betur í samanburðarrannsóknum.
Umræða
Húðkroppunar- og hárplokkunarárátta eru tiltölulega algeng
vandamál en þau eru lítið þekkt, bæði meðal fagfólks og almenn-
ings. Margir sem glíma við þau veigra sér við að leita sér hjálpar
vegna feimni við að segja frá hegðuninni eða vegna þess að þeir
vita ekki að þetta eru viðurkenndar raskanir sem hægt er að fá
hjálp við. Að sama skapi sýna rannsóknir að heilbrigðisstarfsfólk
þekkir oft ekki þessi vandamál eða misskilur ýmislegt um orsakir,
einkenni eða meðferð við þeim.1415 Því fylgir gjarnan mikil skömm
að glíma við þessa kvilla og því þarf að sýna nærgætni þegar spurt
er um þá. Einnig er vert að hafa í huga að bæði hárplokk og kropp
á húðinni er iðulega rótgróin hegðun og það getur reynst þrautin
þyngri fyrir einstakling að hafa stjórn á henni. Þess vegna eru ein-
faldar ráðleggingar um að reyna að hætta að kroppa eða plokka
ekki vænlegar til árangurs og geta jafnvel aukið á vanlíðan og von-
brigði fólks með að geta ekki hamið sig.
Þau lyf sem mest hafa verið rannsökuð í tengslum við meðferð
á hárplokkunaráráttu eru SSRI-lyf en illa hefur gengið að sýna
fram á árangur þeirra. Samanburðarrannsóknir benda til þess að
lyfin geri ekki meira gagn en lyfleysa og þær rannsóknir sem hafa
sýnt fram á árangur benda til þess að áhrifin séu bara til skamms
tíma. Rannsóknir á húðkroppunaráráttu eru einnig misvísandi og
stærsta rannsóknin sem gerð hefur verið hingð til sýndi engan
mun á SSRI og lyfleysu.42 Þessar neikvæðu niðurstöður eru at-
hyglisverðar í ljósi þess að kannanir sýna að SSRI-lyfjameðferð
er algengasta meðferðin sem fólk þjakað af þessum vandamálum
fær.14 Þó er vert að hafa í huga að mjög fáar rannsóknir hafa verið
gerðar og ekki útilokað að einhver SSRI-lyf geri gagn fyrir að
minnsta kosti hluta sjúklinga. Klómipramín hefur sýnt örlítið
betri árangur í meðferð hárplokkunaráráttu en hann er þó ekki
verulegur og marktækt minni heldur en árangur eftir atferlismeð-
ferð.29 Auk þess er langtímaárangur takmarkaður og aukaverkanir
þessa lyfs virðast koma illa við fólk með hárplokkunaráráttu.32-59
Annars konar lyfjameðferð hefur einnig borið árangur og eru sér-
staklega athyglisverðar niðurstöður á lyfinu N-acetylcystín. Stór
samanburðarrannsókn sýndi að N-acetylcystínmeðferð dregur úr
hárplokki og sjúklingar þola lyfið vel.36 Þá benda tilfellalýsingar til
þess að lyfið geri einnig gagn fyrir húðkroppunaráráttu.45
Rannsóknir hafa oft sýnt að HR er árangursrík leið til að draga
úr bæði hárplokkunar- og húðkroppunaráráttu og meðferðin
virðist gera meira gagn en þau lyf sem í boði eru. Þó er algengt
að fólk hrasi eftir HR, sérstaklega ef það nær ekki fullum bata í
meðferðinni. Því er mikilvægt er að rannsaka hvers vegna með-
ferðin virkar og þróa hana enn frekar. Einnig er brýnt að fá úr því
skorið hvort og að hve miklu leyti annars konar sálfræðimeðferð
(til dæmis ACT eða hugræn meðferð) dregur úr þessum vanda-
málum eða bætir við árangur HR. Hárplokkunar- og húðkropp-
unarárátta eru lítið þekkt og lítið rannsökuð vandamál. Miðað við
þær rannsóknir sem liggja fyrir má mæla með HR sem fyrsta kosti
í meðferð. Því miður eru afar fáir meðferðaraðilar sem kunna að
beita meðferðinni en hún er tiltölulega einföld í framkvæmd, sér-
staklega fyrir þá sem þekkja atferlissálfræði.
160 LÆKNAblaðið 2012/98