Þjóðlíf - 01.05.1986, Page 70

Það versta við þessar
bækur er andleysið. Per-
sónurnareru ekkertann-
að en hlutverk og
stöðluð eftirlíking af
nokkrum tískuorðtækj-
um unglinga.
setur e.k. Islandsmet í skrykkdansi -
og hann sem var að drepast úr feimni!
Hann tekur ákvarðanir, ræður fram úr
hverjum vanda, getur meira að segja
sett upp hillur í kjallarageymslunni fyrir
mömmu sína, þar þurfti ekki stórabróð-
ur til. Svo þegar stóribróðir kemur fullur
heim til hans, búinn að yfirgefa konu og
barn, er það litlibróðir sem huggar hann
og kemurfyrir hann vitinu. Og aldrei
nein umhugsun, engin vandamál.
Er hægt að hugsa sér meiri draum-
órabókmenntir? Þetta er bara gamla
sagan um Súpermann, sem þarf ekki
einu sinni sfmklefa til að umbreytast.
Draumadísin fjarlæga, sem virtist hrein
ímyndun, hún er allt f einu komin upp f
rúm til hans. En - þegar á reynir -
verða þau auðvitað sammála um að
gera það ekki. Hvers vegna? Til þess
að bókin seljist betur, grunar mig, þótt
þetta kunni að vera í samræmi við
skoðanir höfundar. Hveijir velja jóla-
gjafir handa unglingurh? Hve margir
unglingar hefðu fengið þessa bók í jóla-
gjöf ef söguhetjurnar í þeim væru ekki
til fyrirmyndar að dómi fullorðinna?
Andleysi
í rauninni er þessi bók skrifuð fyrir
fullorðna eins og Sextán ára í sambúð,
þótt þær séu handa unglingum. Verður
ekki að segja það sama um bókina
Fiautan og vindurinn eftir Steinunni Jó-
hannesdóttur? Ég á ekki fyrst og fremst
við kynlífshömlurnar, sem allar bæk-
urnar setja þó í öndvegi. Þær hömlur
eru vissulega til meðal unglinga,
kannski enn fremur en meðal annarra
aldurshópa. Ætla má að bækurnar eigi
að kenna strákum að bera virðingu fyrir
vilja stelpna, að taka mark á því ef þær
segja nei. En til þess þyrfti að fjalla
meira um sálarlff. Þetta er alltof einföld
afgreiðsla á átökum og árekstrum.
Það versta við þessar bækur er and-
leysið. Persónurnar eru ekkert annað
en hlutverk og stöðluð eftirlíking af
nokkrum tískuorðtækjum unglinga.
Nær ekkert sést af draumum þeim,
þrám og ótta, sem hver einasta
mannvera á til, unglingar ekki síður en
aðrir. Því finnast mér þessar bækur
allar innilega falskar, þær sýna ekki
unglinga heldur vald fullorðinna yfir
þeim. Það er athyglisvert, að aukaper-
sónur skuli vera best gerðar hjá And-
rési. Það er eins og hann knýi skáldfák
sinn til að lötra lestarganginn en
skepnan sé of fjörmikil til að hún verði
alveg hamin.
Nú er bók Steinunnar Jóhannesdótt-
ur samin sérstaklega fyrir unglinga
með lestrarörðugleika og má þá vænt-
anlega ekki gera miklar kröfur aðrar.
Að minnsta kosti hlýtur að vera illmögu-
legt að sémja listaverk úr takmörkuðum
orðaforða. Sagan beinist einkum að því
að sýna sanna mynd af lífi unglinga, og
gerir það, en sú mynd er bara öll á
yfirborðinu, almenn umfjöllun. And-
stæður mætast, stúlka af menntuðu
millistéttarheimili verður veðurteppt hjá
strák úr lágstétt. Það er helst þegar
strákurinn hlustar á stelpuna leika á
flautu, og að nokkru leyti þegar hann
reynir við hana, að sagan öðlast ein-
hverja dýpt. Það fer vel á því að listin og
kynhvötin skuli opna innsýn í nýjan
heim í skarpri andstöðu við hversdags-
lega lágkúruna sem ella yfirgnæfir. En
það nær ekki langt, - enda er sagan
nánast takmörkuð við eina samveru-
stund tveggja persóna í tómu umhverfi.
Lifandi persóna
Takmarkanir þessara sagna sjást
best ef þær eru bornar saman við bók
eins og Voriðþegar mestgekk á eftir
Gunnel Beckman. Sú saga segirfrá
unglingsstúlku í Svíþjóð og hefst á mikl-
um umskiptum í lífi hennar. Hún er að
byrja í nýjum skóla, foreldrar hennar
eru að skilja, hún er þá búin að missa
bæði móður og litlu systur frá sér og
líka búin að missa allt samband við
strákinn sem hún var með. Ástæðan er
sú að hún hélt að hún væri ófrísk eftir
hann og varð hrædd við alla þá ábyrgð
sem við blasti. Besta vinkonan hefur
fjarlægst líka og hún situr ein eftir með
niðurbeygðum föður sínum. En þá fær
hún þá frábæru hugmynd að sækja
ömmu sína út af elliheimilinu, og sú
gamla gengur henni í móðurstað. Þetta
er endurbætt móðir, aldrei þreytt eða
önug enda hefur hún ekki annað að
gera en sinna stúlkunni, og rexar aldrei
í henni. Raunar er amman alveg ótrú-
lega nútímaleg í skoðunum, en skapar
jafnframt sögulega dýpt í aðalviðfangs-
efni sögunnar: aðstæður kvenna, því
hún lýsir æsku sinni og móður sinnar.
Ótrúlega nútímaleg segi ég, því amman
er ekki sannfærandi persóna heldur
augljóslega málpípa höfundar.
Lifandi persónur eru ekki í þessari
sögu nema ein, sú sem mestu máli
skiptir: aðalpersónan. Og að nokkru
leyti pilturinn hennar, hann Marteinn.
En aðalpersónuna skynjum við raun-
verulega sem slíka - lifandi, hugsandi,
í vafa og vanda. Þetta er einkum vegna
þess hve vel við kynnumst henni við
ýmsar aðstæður. Það er fyrrgreindur
skilnaður foreldranna, ótti um að amma
hennar sé að deyja, kvíði hennar og
þrá í ástarsambandinu við Martein. Og
ólíkt aðalpersónum fyrrgreindra sagna
hugsar hún um aðstæðursínar, reynir
að átta sig á þeim frá eigin sjónarmiði.
Þetta fléttast saman við myndrænar
umhverfislýsingar, sagan gerist ekki á
afstrakt hugmyndasviði. Athugið t.d. lit-
ina íþessu (bls. 60):
Geislandi vorvetrardagur hentist
áfram fyrir utan gluggann.
70 ÞJÓÐLÍF