Þjóðlíf - 01.02.1988, Qupperneq 45

ERLENT
Lœknisfrœði/Lögfrœði
Nýtt dauðahugtak
í Svíþjóð
í Svíþjóð er hart deilt um það
hvenær lífinu lýkur, með hjarta-
dauða eða heiladauða. Um ára-
mótin tóku ný lög gildi sem kveða
á um nýja skilgreiningu dauða-
hugtaksins. Umræðurnar tengj-
ast möguleikum á líffæraflutn-
ingum, en sænskir læknar binda
vonir við að Svíþjóð geti orðið
miðstöð norrænna líffæraflutn-
inga.
Hvenær hefst lífið og hvenær lýkur því?
Deilur hérum eru ekki óalgengar og hafa
ekki hvað síst tengst umræðum um fóstur-
eyðingar og helgi lífsins. Þannig skýrði tíma-
ritið Nature nýlega frá því að í Bandaríkjun-
um deildu menn nú um réttmæti þess að
halda ..lifandi" börnum er fæðast án heila, í
þeim tilgangi að nýta líffæri þeirra.
Deilur um hvenær hinu jarðneska lífi ljúki
eru nýrri af nálinni en hafa undanfarin ár
aukist og tengjast meðal annars auknum
möguleikum á líffæraflutningum. Hér í Sví-
þjóð tóku gildi lög nú um síðustuu áramót er
ákveða nýja dauðaskilgreiningu. Hér eftir
telst manneskja látin þegar allri heilastarf-
semi er óafturkallanlega lokið, jafnvel þó
svo hjartað slái enn. Pegar heiladauðinn er
ljós ber læknum að slökkva á öndunarvélum
og hætta allri meðhöndlun. Á þessu eru þó
tvær undantekningar. Annarsvegar ef um er
að ræða ófríska konu og mögulegt er að
bjarga barninu. Hins vegar ef nota á líffæri
viðkomandi til flutnings í aðra manneskju. í
því tilfelli má halda blóðstreymi í gangi í 24
tíma eftir heiladauða.
Nokkrar deilur urðu að sjálfsögðu um
þessa breytingu og gagnrýnendur hafa hald-
ið því fram að höfuðástæða hennar sé löngun
lækna í líffæri. Ýmsar tröllasögur fóru og af
stað og t.a.m. sögðu fjölmiðlar frá því um
miðjan desember að á nýársnótt yrði gengið
á milli 70 heiladauðra sjúklinga á gjörgæslu-
deildum, þeir lýstir dauðir og slökkt á önd-
unartækjunum. Reyndist þetta að sjálfsögðu
vera hreinn heilaspuni.
Flest Vesturlönd munu nú hafa tekið upp
dauðaskilgreiningu sem tengist heilastarf-
seminni. Þó hafa t.a.m. Danmörk og Japan
enn ekki breytt sínum reglum. Áður en hin
nýju lög gengu í gildi í Svíþjóð var í raun
hvergi lögformlega ákvarðað hvenær mann-
eskja væri dáin og má telja það tímanna tákn
að nú skuli þess þurfa með. Öll landamæri
eru að verða óljósari, einnig þau er mestu
skipta. í reynd hefur þó verið litið svo á allt
frá 17. öld að lífinu sé lokið þegar hjartað
hættir að slá. Þaráður var talað um að lífinu
lyki þá er maður „gæfi upp öndina".
Gagnrýnendur breytingarinnar hafa og
haldið því fram að hjartadauðinn sé hin eina
„eðlilega" skilgreining og illmöguleggt sé að
reyna að telja ættingjum trú um að maður
sem enn andar og er rjóður í kinnum sé í raun
látinn. Allir eru þó sammála um að sé heila-
starfsemi lokið sé engin von til að viðkom-
andi vakni til lífs á ný. Spurningin er hinsveg-
ar hvort hann sé dáinn eða aðeins deyjandi.
Án öndunarvéla hættir hjarta heiladauðs
manns að slá eftir nokkrar mínútur. Séu önd-
unarvélar notaðar getur blóðstreymið haldið
áfram í nokkrar vikur í hæsta lagi.
Nú ber að hafa í huga að þetta er atriði sem
ekki kemur til með að snerta nema um eitt
prósent samfélagsþegnanna. í 99 tilfellum af
hverjum hundrað hættir hjartað að slá áður
en heilinn deyr. í Svíþjóð munu það vera
milli tvö- og sjö hundruð manns á ári sem
lögin ná yfir. En hver er þá ástæða þessarar
breytingar, sem margir upplifa sem verulega
andstæða sinni dýpstu sannfæringu um líf og
dauða? Svarið felst í annarri lagabreytingu
er tók gildi samtímis. Lögunum um líffæra-
flutning var breytt þannig að nú er löglegt að
taka líffæri úr heilalátinni manneskju og
græða í aðra. Eðlilega verður þetta að gerast
með samþykki eftirlifenda eða þá að hinn
látni hafi fyrir dauðann gefið sitt samþykki.
Sérstaklega munu hin nýju lög vera mikilvæg
hvað varðar flutning á hjörtum og nýrum
sem eru ákaflega viðkvæm líffæri og erfið í
flutningum fólks í milli.
Hingað til hefur ekki verið unnt að fram-
kvæma alsænskan hjartaflutning heldur hafa
ýmist sjúklingarnir verið fluttir út eða þá að
„erlend" hjörtu hafa verið flutt inn og að-
gerðin síðan framkvæmd á sænsku sjúkra-
húsi. En Svíar hafa ekki viljað vera einvörð-
ungu þiggjendur hvað þetta varðar og því var
gripið til þessarar breytingar.
Ekki eru þó allir sannfærðir um að nauð-
synlegt hafi verið að lögleiða nýtt dauðahug-
tak. Þannig hefur stéttarfélag hjúkrunar-
fólks andmælt og bent á að einnig hefði verið
unnt að fara þá leið að lögleyfa líffæraflutn-
ing úr heiladauðu fólki þó svo það teljist
lifandi í lögfræðilegri merkingu. Hefur
hjúkrunarfólkið af því nokkrar áhyggjur að
því muni reynast erfitt að sannfæra aðstand-
endur um að lífinu sé lokið jafnvel þó öll ytri
einkenni bendi til annars. Gæti þá reynst
illmögulegt að fá samþykki þeirra til líffæra-
flutnings og sé því allsendis óvíst að laga-
breytingin komi að tilætluðu haldi. Sænskir
læknar munu þó hugsa sér gott til glóðarinn-
ar og hafa fullan hug á að gera Svíþjóð að
norrænni miðstöð líffæraflutninga.
Ingólfur V. Gíslason/Lundi
45