Þjóðlíf - 01.06.1988, Blaðsíða 51

UMHVERFI
irbúnir og höfum alla möguleika á að afla
gagna sem varpa munu nýju ljósi á jöklunar-
söguna.
— Þú minntist á veðurfarsbreytingar og
þau mál eru mjög í brennidepli nú. Ýmist spá
menn nýrri ísöld eða þá gróðurhúsaloftslagi
með tilheyrandi ísbráðnun og hafshækkun.
Getur þú lagt eitthvað til þeirrar umræðu?
— Öll þau mál eru ákaflega flókin og erf-
ið viðfangs. í stuttu máli má segja að þær
stjarnfræðilegu orsakir sem leiða til breyt-
inga í sólgeislun og stórstígra veðurfars-
breytinga eru trúlega á leið með okkur inn í
nýja ísöld, en á móti koma síðan áhrif meng-
unar frá mannskepnunni, sem geta leitt til
upphitunar jarðarinnar. Veðurfar og veður-
farsbreytingar ákvarðast af samspili svo
ótrúlega margra þátta að erfitt er að fá yfir-
sýn. Menn verða jú alltaf að hafa í huga
dynamiskt eðli náttúrunnar. Eitt er að fá
ákveðna niðurstöðu úr mælingum eða til-
raunum á rannsóknarstofum þar sem þú get-
ur ráðið öllum breytum. Síðan er allt annar
hlutur að fella þessa niðurstöðu að náttúr-
unni sjálfri. Þar stjórnar þú ekki lengur og
oftast er illmögulegt að segja hvort einhver
annar þáttur kemur til með að vega upp og
eyða þeim þætti sem þú ert að skoða eða
hvort hann kemur til með að efla hann og
magna. Við getum tekið dæmi um þetta.
Segjum að hitastig á norðurhveli hækki um
Það eru 7 tegundir mör-
gæsa á Suðurskautsland-
inu. Sú stærsta, Keisara-
mörgæsin, er um 70 cm
löng. Mörgæsir geta ekki
flogið, og er vafalaust ein
ástæða þess sú að það eru
engin rándýr á landi sem
þær þurfa að forðast. í haf-
inu veiða háhyrningar og
hlébarðaselir mörgæsir.
einhverjar gráður. Slíkt þarf alls ekki að
leiða til þess að jöklar almennt bráðni. Með-
alárshiti stórs hluta Grænlands er svo langt
undir frostmarki að það þyrfti mjög verulega
hækkun hitastigs til að bræða Grænlandsjök-
ul. Hitastigsaukning gæti líka leitt til aukinn-
ar úrkomu á heimskautasvæðunum, sem síð-
an byndist í jöklum. Norðurhluti Grænlands,
með ársmeðalhita neðan við —30 C er íslaus
vegna þess að þar er engin úrkoma.
Hækkun hitastigs gæti því leitt til þess að
jöklar stækkuðu í stað þess að bráðna. Þetta
er mikilvægt að hafa í huga við alla veður-
farsumræðu. Stórfelldar, hnattrænar veður-
farsbreytingar sýna sig að sjálfsögðu í jöklum
heimskautasvæðanna en hvort þær breyting-
ar eru samstíga á norður- og suðurhveli er
ekki vitað. Þetta er eitt þeirra atriða sem við
vonumst til að geta varpað ljósi á. Það er líka
fullljóst að hegðan mannskepnunnar hefur
nú náð því stigi að hnattræn náttúrukata-
strofa er möguleiki sem full ástæða er til að
reikna með. Okkar rannsóknir geta ef til vill
varpað einhverju ljósi á það hvernig náttúran
sem heild bregst við veðurfarsbreytingum.
— Hvað ertu með í huga þegar þú talar
um hnattræna náttúrukatastrofu?
— Jú þar á ég við áhrif mengunar. Einn
hlutur er áhrif ýmissa klórsambanda sem
mynda freon. Freon er t.d. notað til að halda
uppi þrýstingi í úðurum, í kælikerfum s.s.
ísskápum, við framleiðslu frauðgúmmís og í
rafeindaiðnaði. Það hvarfast við súrefni í há-
loftunum og eyðir s.k. osoni, sem er þrígilt
súrefni (03). Oson myndar skjöld í efstu
lögum lofthjúpsins, og ver jörðina fyrir út-
fjólublárri geislun. Útfjólubláir geislar eru
sólgeislar með mjög stutta bylgjulengd. Þeir
eru hættulegir lífi á jörðinni vegna þess að
þeir geta valdið frumubreytingum. Eyðing
osonskjaldarins um bara nokkra hundraðs-
51