Frjáls verslun - 01.08.2014, Side 65

FRJÁLS VERSLUN 8-9 tbl. 014 65
2004 undir fyrirsögninni „Ég
styð frelsið“.“
„Við Davíð urðum góðir vinir
fyrir mörgum árum. Við höfum
líka oftast verið skoðanabræður
og samherjar á vettvangi
þjóðfélagsmála, þó að starfs ­
vettvangur minn hafi legið
annars staðar en hans. Ímynd
Davíðs og fyrirferð í hugum
svo margra samtímamanna
hvetur mig til að segja svolítið
frá kynnum mínum af honum og
vináttu okkar gegnum tíðina.
Davíð var aðeins á eftir mér í
lagadeildinni. Ég lauk prófi 1973
en hann 1976. Við kynntumst
svolítið meðan á námi stóð og
urðum síðan góðir vinir. Við
vorum báðir í hinum svonefnda
Eimreiðarhópi sem ég nefndi
fyrr og gaf út tímaritið Eimreiðina
1972–5. Hann var á þessum
árum að hasla sér völl í stjórn­
málum og var kosinn borgar­
fulltrúi í Reykjavík árið 1974.
Vinátta okkar spratt af ýmsum
samverkandi þáttum. Við
höfð um sömu meginskoðanir í
stjórnmálum, töldum að menn
ættu að njóta frelsis til orðs og
æðis og bera ábyrgð á sjálfum
sér og gjörðum sínum. Við
vorum þess vegna andvígir
ríkisforsjá og skattheimtu. Við
vorum auðvitað andvígir hvers
kyns misnotkun opinbers valds
og spillingu. Áhrifaríkasta
aðferð in til að takmarka þessa
bresti hjá valdhöfum væri að
draga úr völdum þeirra. Hann
var í meginatriðum skoðana­
bróðir minn í aðferðafræði lög­
fræðinnar og vildi, eins og ég,
að úrlausnir á þeim vettvangi
réðust einungis af hlutlausri
beitingu lagareglna.
Við höfðum síðan svipuð
áhuga mál. Við stunduðum lax­
veiðar saman og oft var slegið
í slag við bridsborðið. Hann
var, eins og ég, áhugamaður
um knattspyrnu og héldum við
báðir með Fram. Síðan skipti
ekki minnstu máli að eiginkonur
okkar höfðu verið skólasystur.
Þær eru báðar hjúkrunarfræð­
ingar og áttu þar sameiginleg
áhugamál og starfs svið. Á
löngum tímaskeiðum töluðum
við Davíð mikið saman og
höfðum stuðning hvor af
öðrum. Það kom líka oft fyrir
að við höfðum komist að sömu
niðurstöðu um mál án þess að
hafa nokkuð rætt þau okkar
á milli. Þar var sameiginleg
lífsskoðun að verki.“
Jón segir að Davíð sé að
sínu mati þýðingarmesti og
merkileg asti stjórnmálamaður
undanfarinna áratuga á Íslandi.
Hann hafi fengið ýmsu áorkað
í átt til frjálsræðis og heilbrigð­
ari hátta í þjóðfélagi okkar.
„Mér fannst samband mitt
við Davíð alltaf einkennast
af málefnalegum heilindum.
Stund um vorum við ósammála.
Það kom að sjálfsögðu aldrei
fyrir að hann óskaði eftir að ég
notaði kunnáttu mína í lögfræði­
legum efnum til að leggja sér
lið gegn betri vitund minni, eins
og stundum hefur verið dylgjað
um. Líklega hefur hann sjaldan
eða aldrei haft tilefni eða vilja
til að biðja um slíkt. Auk þess
hefði honum þá verið ljóst að
við slíkri beiðni, ef til kæmi, yrði
aldrei orðið. Ósk af þessu tagi
hefði líka verið í fullkominni and­
stöðu við heilindin í samskiptum
okkar og ég veit að þau voru
okkur báðum mikils virði.“
Ég get nefnt dæmi um mál þar
sem vinur minn Davíð gerði
annað en ég hefði viljað. Hann
beitti sér til dæmis fyrir því að
Reykjavíkurborg reisti veitinga ­
húsið Perluna á hitaveitugeym­
unum á Öskjuhlíðinni. Ekki
rímaði sú gjörð vel við þá
afstöðu sem fyrr var getið, og
ég hélt að við báðir hefðum, um
verksvið hins opinbera. Hann
fékk umbúðalaust að heyra
skoðun mína á þessu. Ein­
hverju sinni hafði hann líka uppi
fyrirætlanir um að veita Íslenskri
erfðagreiningu hf. ríkisábyrgð
á skuldbindingu, sem þetta
einkafyrirtæki hugðist taka á
sig. Ég sagði honum skoðun
mína. Ekki veit ég hvort hún
skipti einhverju máli, en ekkert
varð af ríkisábyrgðinni. Vera má
að tilefnið hafi fallið niður. Fleira
mætti nefna.
Ýfingar og átök undanfarinna
ára hafa reynt á. Þau tímabil
hafa komið að við Davíð höfum
talað minna saman en áður
var. Vera má að slík tilbrigði í
samskiptunum hafi verið óhjá­
kvæmileg milli manna sem eru
jafn fornir í skapi og við erum
líklega báðir. Við erum samt
ennþá góðir vinir og höfum
áfram svipaða afstöðu til þess
sem telja má að skipti mestu í
langhlaupi lífsins.“
Vildi bæta starfsemi
Hæstaréttar innan frá
„Ég hef áður sagt frá því að ein
af ástæðunum til þess að ég
sóttist eftir starfi við Hæstarétt
hafi verið sú að ég vildi reyna
að bæta starfsemi réttarins
„innan frá“, ef svo mætti að
orði kveða. Ég hafði verið ötull
gagnrýnandi dómstólsins,
jafnvel svo að ég taldi það
vera farið að setja mark sitt á
meðferð málanna sem ég flutti,
eins og vikið var að í 13. kafla.
Kringumstæður við innkomu
mína voru hins vegar, út frá
sjónarmiðum um þetta, eins
óheppilegar og hugsast gat.
Fólkið, sem ég átti að fara að
vinna með og hugðist fá með
mér til að gera umbæturnar var
mér greinilega mjög andsnúið.
Það hafði reyndar gengið svo
langt að brjóta freklega gegn
mér í viðleitni sinni við að reyna
að hindra að ég yrði skipaður í
dómaraembætti.“
„Ég varð 65 ára gamall 27.
september 2012. Innanríkisráð­
herra ákvað þá, að höfðu sam­
ráði við mig, að veita mér lausn
frá embætti mínu. Síðasti starfs­
dagur minn var föstudag urinn
28. september. Þann dag hætti
Garðar Gíslason líka. Boðað
var til hófstilltrar síðdegis veislu
í tilefni dagsins. Ég get ekki
neitað því að nú kom forseti
réttarins, Markús Sigurbjörns­
son, mér eilítið á óvart. Hann
flutti ávarp og lauk þar lofsorði
á störf mín við réttinn. Sagði
hann meðal annars að ég
hefði að loknum glæsilegum
ferli sem málflutningsmaður
nú lagt að baki jafnglæsilegan
dómaraferil.
Ég svaraði með stuttri ræðu
og lét fagurgala forsetans engu
breyta um efni hennar. Sagði
ég þeim að ég hefði, eins og
allir viðstaddir vissu, frá ungum
aldri í lögfræðinni haft mikinn
áhuga á því að þessi litla þjóð
gæti átt Hæstarétt sem stæði
undir nafni og sinnti dómstörf­
um sínum á þann vandaða
hátt sem lög gerðu ráð fyrir og
þjóðin ætti skilið. Ég hefði gefið
út bók, Deilt á dómarana, á
árinu 1987 og hefði hún verið
drifin áfram af þessum frómu
óskum.
Síðan hefði ég leitast við
eftir þetta að láta til mín heyra
um starfsemi dómstólsins og
dómana sem frá honum kæmu.
Hefði ég þá einatt gagnrýnt
ýmislegt sem ég hefði talið
að betur mætti fara. Þar hefði
komið að ég hefði sagt við
sjálfan mig: „Hættu nú þess­
um hávaða, maður. Ef þér er
einhver alvara í að vilja bæta
starfsemi þessarar stofnunar,
sýndu það þá í verki með því
að sækjast eftir dómarastarfi
þar og reyndu að bæta úr því
sem þú telur að aflaga fari með
jákvæðum hætti innan frá.“
Ég hefði sótt um og fengið
starfið. Þá hefði hins vegar
brugðið svo við að dómararnir,
sem fyrir sátu, hefðu snúist
öndverðir gegn mér eftir að
hafa raunar reynt að koma í
veg fyrir skipun mína. Mér hefði
því ekkert orðið ágengt við
að koma á endurbótum. Aðrir
dómarar hefðu ekkert viljað
hlusta á mig. Ég hefði orðið 65
ára í gær og væri nú að hætta
við fyrsta tækifæri. Og til hvers?
Til þess að fá málfrelsi mitt aftur
og geta haldið áfram að reyna
að bæta starfsemina við þessa
ríkisstofnun sem ég teldi þýð­
ingarmesta.“
Hér hefur aðeins verið stutt­
lega sagt frá þessari ágætu
og læsilegu bók. Jóni Steinari
tekst ætlunarverk sitt; að skrifa í
senn skemmtilega og fræðandi
ævisögu