Frjáls verslun - 01.04.2015, Síða 88

88 FRJÁLS VERSLUN 4 tbl. 2015
Vinnustöðvanir 1976 til 2004
ár vinnu-stöðvanir
Dagar með
vinnu
stöðv unum
Þátttakendur
(launþegar) alls
vinnustöðv-
unardagar
Fiskimenn
og farmenn aðrir
1976 123 24 35.219 309.950 263.079 46.871 –
1977 292 78 48.043 189.598 52.065 – 137.533
1978 7 36 29.910 51.270 45.630 – 5.640
1979 13 53 805 15.970 1.000 14.835 135
1980 14 48 4.220 30.760 16.044 3.696 11.020
1981 9 64 4.392 78.410 1.230 71.580 5.600
1982 17 108 40.740 119.016 80.782 38.234 –
1983 1 1 14 9 9 – –
1984 7 70 12.360 301.099 6.278 14 294.807
1985 13 121 6.434 91.485 1.770 89.715 –
1986 4 13 847 1.071 657 414 –
1987 34 116 8.423 98.527 8.773 66.140 23.614
1988 15 131 11.642 100.773 100.773 – –
1989 16 611 2.028 79.970 2.250 – 77.720
1990 1 3 77 231 231 – –
1991 7 27 751 3.413 1.873 1.540 –
1992 4 6 611 385 32 – 353
1993 2 51 13 90 22 68 –
1994 11 154 7.375 97.343 – 63.893 33.450
1995 16 168 10.404 217.186 2.406 91.370 123.410
1996 – – – – – – –
1997 16 110 11.632 34.093 30.507 – 3.586
1998 3 60 3.382 67.640 – 67.640 –
1999 – – – – – – –
2000 7 162 1.713 47.093 4.375 444 42.274
2001 14 284 8.948 207.663 3.193 173.103 31.367
2002 – – – – – – –
2003
2004 1 33 4256 140448 0 0 140448
(Heimild: Hagstofa Íslands e.d.)
frá því fyrr á árinu og brjóta niður
verkalýðsfélögin. Það tókst ekki.
Guðmundur rekur í pistli
sín um tvo mikilvæga áfanga í
verkalýðsbaráttunni. Annar var
samkomulagið um vinnulöggjöf ­
ina árið 1938, sem varð til eftir
langvarandi allsherjarverkfall
sem að mestu snerist um tilraun
síldarverkenda á Borðeyri til
að brjóta á bak aftur verkfall
verka kvenna í síldarsöltun sem
kröfðust betri kjara. Þetta gerðu
þeir með því að ráða einungis
konur sem ekki voru í verkalýðs­
félaginu. Niðurstaðan var síðan
að samið var um ákveðna
„stjórn arskrá“ vinnumarkaðarins,
þar sem þessu vopni voru settir
ákveðnir rammar. Jafnframt var
skýrt kveðið á um að atvinnurek­
anda væri algjörlega óheimilt
að hafa afskipti af félagsaðild
starfsmanna sinna.
Hinn áfanginn var atvinnuleysis­
bæturnar. Guðmundur segir að
það hafi tekið íslenska launa­
menn áratuga baráttu að ná í
gegn virkum lögum um atvinnu­
leysistryggingar, fyrsta frum­
varpið um atvinnuleysistrygging­
ar hafi verið lagt fram 20. febrúar
1928 en dagað uppi í þinginu.
Það er ekki fyrr en árið 1956 sem
frumvarp um atvinnuleysistrygg­
ingar nær fram að ganga eftir
langvinn verkföll. Þetta gerist á
Íslandi hálfri öld síðar en ann­
ars staðar á Norðurlöndunum,
segir Guðmundur og kennir um
hatrammri andstöðu sjálfstæðis­
manna og framsóknarmanna
gegn lögum af þessu tagi.
Dregur til tíðinda
Það segir sig sjálft að á kreppu­
árunum á fjórða áratugnum og
hernámsárunum í byrjun þess
fimmta fór fremur lítið fyrir verk-
falls aðgerðum. Á fyrra skeið inu
stóð baráttan um að fá vinnu
en á því seinna varð nóg um
vinnu en undir heraga. Um það
vitnar dreifibréfsmálið svonefnda
þar sem verkamenn ákváðu
að leggja niður störf við gerð
Reykjavíkurflugvallar nema til
kæmu hærri laun, en breski
herinn svaraði með því að hóta
að setja hermenn sína í þessa
vinnu. Einhverjir í röðum verka­
manna skrifuðu þá dreifibréf til
hermannanna og freistuðu þess
að fá þá til að sýna samstöðu og
hafna því að ganga í störf þeirra.
Breska herstjórnin brá hart við
og forsprakkar verkamanna
fengu að kynnast því að það
er sitt hvað að fást við innlenda
atvinnurekendur eða erlent
hernámslið í stríði.
Fljótlega eftir lýðveldisstofnun­
ina en þó einkanlega upp úr
1950 fór mjög að draga til tíðinda.
Í bókinni Ísland í aldanna rás
1900-2000 segir Illugi Jökulsson:
„Mikil verkfallsátök settu svip
sinn á fyrri hluta áratugarins.
Árið 1952 kom til heiftúðugra
vinnudeilna og tugþúsundir
manna lögðu niður störf. Þeim
samningum lauk með þríhliða
samningum ríkisvaldsins, ASÍ og
vinnuveitenda.“ Þessi samn ­
ing ur gilti til átján mánaða frá
og með desember 1952 en
var síðan framlengdur og gilti
til ársins 1955. Þá kom enn til
verkfallsátaka og að þessu sinni
stóð verkfallið í sex vikur. Frá
þessu verkfalli aldarinnar, eins
og það hefur stundum verið
nefnt, segir aðeins nánar hér til
hliðar ásamt öðrum að kalla má
tímamótaverkföllum. Í Íslenskum
söguatlas (III) er sagt að eftir
þetta hafi tekið við friðsamlegra
tímabil á vinnumarkaði, fyrst und­
ir vinstristjórn en síðan viðreisn.
Samt sýndi verkalýðshreyfingin
við reisnarstjórninni klærnar
á stundum með verkföllum
1961, 1962, 1964 og þar kom
að ríkisstjórnin samdi við ASÍ
í svo kölluðu júnísamkomulagi
1964. Þar var samið um víðtæka
uppbyggingu félagslegra íbúða,
Breiðholtsframkvæmdirnar, og
fullar vísitölubætur á laun.
Vindur nú sögunni fram um
áratug eða svo. Í söguatlasinum
segir að eftir átök atvinnuleysis­
áranna 1968-70 hafi verið fremur
friðsamlegt á vinnumarkaði
fram eftir áttunda áratugnum.
ASÍ fór þó í verkfall 1976 og
sum arið eftir var samið um
mikla launahækkun, um 25%.
Þetta voru sólstöðusamningarnir
svo kölluðu. Verkalýðshreyfingin
var vel sátt við niðurstöðuna en
vinnuveitendur töldu samning­
ana alls óraunhæfa. Sem reynd­
ist rétt vera því árið eftir greip
ríkisstjórnin í tvígang inn í samn­
ingana við litlar vinsældir. En eftir
kosningar 1983 tók við ríkisstjórn
VinnuDeilur