Frjáls verslun - 01.04.2015, Blaðsíða 89

FRJÁLS VERSLUN 4 tbl. 2015 89
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar.
Þessi stjórn afnam vístölubætur á
laun og samnings rétt verkalýðs­
félaga. Þetta ár hafði einnig orðið
aflabrestur og mikið verðfall á
sjávarafurðum. Lánskjaravísitalan
var hins vegar ekki tekin úr sam­
bandi þann ig að vextir hækkuðu
í takt við óðaverðbólguna meðan
launin lækkuðu. Margir urðu að
gefast upp við íbúðarkaup af
þessum ástæðum.
Opinberi geirinn bítur í
skjaldarrendur
Í söguatlasinum áðurnefnda
segir að verkalýðshreyfingin
hafi ekki haft sig í frammi meðan
þessu fór fram enda almenn­
ur vilji til að koma böndum á
verðbólguna. Launaskrið varð
þó á almennum markaði og
óopinberar taxtahækkanir til að
halda uppi kaupmætti meðan
opinberir starfsmenn fengu ekk­
ert slíkt. Þeir höfðu ekki fengið
verkfallsrétt fyrr en 1976, farið í
fyrsta verkfall sitt litlu síðar en nú
reyndi á. „Þeirra kjör versnuðu
mjög. Óánægja þeirra leiddi
til eins harðasta verkfalls sem
háð hefur verið síðustu þrjátíu ár,
BSRB-verkfallsins haustið 1984.
Um leið voru bókagerðarmenn
í verkfalli, svo allir venjulegir
fjölmiðlar voru lamaðir. Skapaði
það sérstakt andrúmsloft.“ Til þess
var þó tekið hversu verk falls varsla
opinberra starfs manna var virk og
öflug og sam taka mátturinn mikill.
Með kjarasamningum sem
gerðir voru á almenna vinnu­
markaðinum í lok febrúar 1986
og þjóðarsáttarsamningunum
frá 1990 urðu ákveðin þáttaskil.
Í grein eftir Gylfa Dalmann Aðal­
steinsson, dósent við viðskipta­
og hagfræðideild HÍ, frá 2006
og nefnist Verkföll og verkfalls­
tíðni á íslenskum vinnumarkaði
1976-2004 segir að í kjölfarið
á vel heppnaðri þjóðarsátt,
sem byggðist á gagnkvæmu
trausti forystumanna aðila vinnu­
markaðarins, hafi kjarasamning-
ar verið gerðir til lengri tíma en
áður þekktist eða allt upp í fjögur
ár. Enda fækkaði verkföllum á
almennum vinnumarkaði upp úr
síðustu aldamótum allt þar til á
síðasta ári. Að sama skapi hefur
tíðni verkfalla hjá opinberum
starfs mönnum farið vaxandi.
„Margt er ólíkt með verkfalls­
rétti starfsmanna á almennum
vinnumarkaði og opinberum
vinnumarkaði. Verkfall opinberra
starfsmanna bitnar ekki beint
á eiganda atvinnutækjanna
heldur á þriðja aðila sem gjarnan
eru þegnar landsins og ekki er
verk bannsrétti fyrir að fara af
hálfu vinnuveitandans, ríkisins.
Þetta gerir að verkum að ekki eru
sömu hvatar fyrir ríkið sem vinnu­
veitanda að ganga að samninga­
borði líkt og hjá atvinnurekendum
á almennum vinnumarkaði,“ segir
Gylfi Dalmann í fyrrgreindri grein.
Hann segir vandasamt að
skýra ástæður aukinnar verkfalls­
tíðni opinberra starfsmanna hér
á landi. Svipuð þróun hafi orðið
víða annars staðar í Evrópu.
Segja megi að verkföll séu mæli ­
kvarði á hversu góð eða þroskuð
samskipti aðila á vinnumarkaði
séu. Almennt hafi verkfallstíðni
á almennum vinnumarkaði verið
á niðurleið í Evrópu en aukist
meðal opinberra starfsmanna.
Frá árinu 1977 til ársins 2003
standi nokkur ár upp úr sem verk ­
fallsár opinberra starfs manna,
segir hann, þ.e. árin 1977,
1984, 1992, 1995 og 2000. Ef
farið er nánar yfir verkföll meðal
opinberra starfsmanna kemur í
ljós að þau hafa einkum náð til
starfsmanna í kennslu­ og umön­
nunargeiranum. Eftir síðustu
aldamót hægði þó á um tíma,
engin verkföll urðu 2002 og 2003
en árið 2004 var víðtækt verkfall
grunnskólakennara sem hófst
seinnihluta september og stóð
í þrjátíu og þrjá daga þegar því
var lokið með lagasetningu. Eftir
það má segja að allkyrrt hafi verið
á íslenskum vinnumarkaði allt fram
á síðasta ár, með fyrsta lækna ­
verkfallinu, verkfalli fram halds ­
skóla kennara sem stóð í þrjár
vikur og yfirvofandi flug manna -
verk falli sem sett voru lög á.
Hvers vegna þessi
ókyrrð?
Ekki er hlaupið að því að setja
fingurinn á hvað veldur þessari
ókyrrð á vinnumarkaði síðustu
misserin. Væntanlega hafa
stöðug leika samningarnir frá
því 2014 átt sinn þátt í henni,
því þótt bent hafi verið á að hún
hafi fært launamönnum meiri
kaup máttaraukningu en gerst
hefur um árabil hefur virst sem
verkalýðshreyfingin hafi verið
á harðahlaupum frá þessum
samningum og skilið heildar sam ­
tökin ASÍ eftir einangruð. Kaup ­
hækk anir hjá opinbera geiranum
sem á eftir komu hafa vafalaust
ekki hjálpað upp á sakirnar, því
að þar var farið langt umfram
ramma stöðugleika samn ing anna.
En aðalástæðan er kannski sú
sem Sumarliði Ísleifsson, sagn ­
fræðingur og sögu ritari Alþýðu ­
sambandsins, lýsti við RÚV:
„Vandinn í þessu er kannski líka
sá að til þess að þetta geti allt
gengið þarf traust á milli þriggja
aðila. Og það traust er einfald­
lega ekki fyrir hendi núna. Þetta
lítur ekki vel út. Það stefnir í stór
verkföll eins og voru hér fyrir
nokkrum áratugum.“
Vonast hafði verið til að stöðug­
leikasamningurinn gæti orðið
eins konar forleikur að norræna
líkaninu í samningagerð á vinnu ­
markaði sem byggist á því að
reiknað er út hvað samkeppnis­
greinarnar ráði við í kauphækk­
unum og semji síðan fyrst en
aðrir aðilar vinnumarkaðarins
sigli í kjölfarið. Prósentulækkanir
eru jafnan litlar enda verðbólga
í þessum nágrannalöndum lítil.
Fulltrúar aðila vinnumarkaðarins
höfðu reyndar verið gerðir út
til að kynna sér aðferðafræði
norræna samningalíkansins en
sú þekking sem þar fékkst hefur
ekki náð að líkamnast í þeim
samskiptum sem aðilar vinnu­
markaðarins eiga í um þessar
mundir. Því eru blikur á lofti.
Því hefur verið haldið fram að við íslendingar eigum
heimsmet í verkföllum. Það hefur reyndar átt síður við á
þessari öld en hinni fyrri en það kann að vera að breytast
miðað við viðsjárnar á vinnumarkaði á vordögum.
Þ
essi staðhæfing um heimsmet í verkföllum er einatt
eignuð Davíð Oddssyni, fyrrverandi forsætisráðherra,
sem hann lét falla í þjóðhátíðarræðu um aldamótin,
en þar sagði hann m.a.: „Á síðasta áratug hefur sem
betur fer dregið nokkuð úr fjölda verkfallsdaga á Íslandi. En við
eigum samt enn heimsmet í þeirri „íþróttagrein“. Það er eina
heimsmetið af þessu tagi í okkar höndum og er það örugglega
ekki met sem nokkur þjóð reynir að hafa af okkur. Þar er við
okkur sjálfa að eiga. Um það er vart deilt að tapaðir vinnudagar
eru tapað fé. Verkföll eru sjálfsagt óhjákvæmilegt baráttutæki
en óhófsnotkun á því tæki er öllum til ills. Það er vissulega
engum einum aðila um að kenna að svo illa hefur tekist til.“
Gylfi Dalmann Aðalsteinsson, dósent við viðskipta­ og hag ­
fræðideild HÍ, sem rannsakað hefur vinnumarkaðinn, nefnir í
grein að eitt meginmarkmið vinnulöggjafarinnar sé að tryggja
að sem minnst tjón hljótist af vinnudeilum fyrir atvinnulíf og
þjóðarbú. „Þrátt fyrir göfugt markmið hafa verkföll á Íslandi
verið tíð síðustu áratugi og því hefur stundum verið haldið fram
að Íslendingar eigi heimsmet í verkföllum.“
Hann veltir fyrir sér hvers vegna verkfallstíðni hér á landi er
miklum mun meiri en annars staðar á Norðurlöndum þrátt fyrir
sambærilega vinnulöggjöf. Spyr hvort skýringin liggi e.t.v.
Heimsmet
í verkföllum?