Læknablaðið - 01.04.2015, Qupperneq 27

LÆKNAblaðið 2015/101 211
Á þessum vetri hefur verið til umfjöllunar
á Alþingi „Frumvarp til laga um breyt-
ingu á lögum um verslun með áfengi og
tóbak, lögum um aukatekjur ríkissjóðs,
áfengislögum og lögum um gjald af áfengi
og tóbaki, með síðari breytingum (smásala
áfengis)“ sem Vilhjálmur Árnason og með-
flutningsmenn lögðu fram snemma hausts
2014. Titill frumvarpsins er langur og
flókinn en megininnihaldið er tiltölulega
einfalt. Að fella úr gildi einkaleyfi Áfeng-
is-og tóbaksverslunar ríkisins (ÁTVR) til
smásölu á áfengi og færa hana þess í stað
til smásöluverslana (matvöruverslana),
með ákveðnum takmörkunum þó. Laga-
frumvörp í þessa veru hafa oft á undan-
förnum árum verið lögð fyrir Alþingi en
aldrei náð fram að ganga. Á því kann að
verða breyting á þessu vori.
Ýmsar ástæður hafa verið færðar fram
sem kallað gætu á breytt fyrirkomulag
áfengissölu. Tvær ástæður heyrast tíðast
nefndar: a) hátt verð á áfengi og b) slök
þjónusta, meðal annars að opnunartími
sé of stuttur og að langt sé á milli út-
sölustaða. Það er staðreynd að hátt verð á
áfengi hérlendis stafar ekki af hárri smá-
söluálagningu ÁTVR heldur af almennri
skattlagningu ríkisins og það mun ekki
breytast við það að gefa smásölu áfengis
frjálsa. Er léleg þjónusta ÁTVR (Vínbúð-
anna) röksemd fyrir breyttu fyrirkomu-
lagi? Nei, tæpast. Í landinu öllu eru nú 49
áfengisútsölur (einn ústölustaður á 6000
íbúa), 12 eru á höfuðborgarsvæðinu en 37
á landsbyggðinni. Þetta má því telja þétt-
riðið net útsölustaða. Ekki er heldur hægt
að halda því fram með réttu að þjónusta
við viðskiptavini sé léleg. Áfengisbúðir
víða um land eru opnar á laugardögum
og á virkum dögum eru þær opnar fram á
kvöld. Starfsfólk miðlar af þekkingu upp-
lýsingum um ólíkar áfengistegundir til
viðskiptavina, sé eftir því leitað. Og þótt
greinarhöfundur minnist þess tíma þegar
forsjárhyggja „stóra bróður“ var slík að
útsölustöðum væri lokað fyrirvaralaust
fyrir verslunarmannahelgi, 17. júní og aðra
hátíðisdaga til að sporna við ótæpilegri
drykkju landans er sá tími löngu liðinn.
Röksemdir gegn rýmkun á áfengis-
sölulöggjöfinni vega að mínu viti mun
þyngra en þær sem kallað gætu á breyt-
ingar. Það er á flestra vitorði að sé áfengis
neytt í óhóflegu magni í langan tíma getur
það haft skaðleg áhrif. Best þekkt eru
líklega áhrifin á lifrarstarfsemi (fitulifur,
skorpulifur og lifrarbólga), en líka má
tína til skaða á vélinda, brisi, á heila- og
taugastarfsemi, hjarta- og æðakerfi auk
neikvæðra áhrifa á fósturþroska. Þar á
ofan koma síðan margvísleg geðræn og
félagsleg áhrif sem geta orðið svo mikil
að líf fólks og fjölskyldna þeirra hreinlega
leggst í rúst. Til að sporna við þessu eru
víða um lönd í gildi ákveðnar takmarkanir
á sölu áfengis, þótt með mismunandi hætti
séu landa á milli. Hér á landi er slíkt gert
með aldurstakmörkunum, verðstýringu og
einkasölu ÁTVR á áfengi. Á Norðurlönd-
unum er fyrirkomulag áfengissölu með
mismunandi hætti. Í Danmörku er sala
áfengis leyfð í matvöruverslunum, í Nor-
egi er einungis heimilt að selja léttan bjór í
matvörubúðum, en Svíar hafa Systembola-
get sem eru ríkisreknar áfengiseinkasölur
með líku sniði og við höfum hér á landi.
Embætti landlæknis,1 Félag lýðheilsu-
fræðinga, Barnaverndarstofa, Félag
áfengis- og vímuefnaráðgjafa, Umboðs-
maður barna og margir fleiri leggjast gegn
þeim breytingum á áfengissölulöggjöfinni
sem lagðar hafa verið til. Meginröksemdin
er auðvitað að rýmkaðar reglur auki
sýnileika áfengis og aðgengileika og það
muni auka neyslu og þann skaða sem af
drykkju hlýst. Landlæknir hefur nýlega
birt samantekt á sænskri greiningu þar
sem spáð var fyrir um það hverjar afleið-
ingarnar yrðu ef einkasala sænska ríkis-
ins á áfengi yrði afnumin.2 Niðurstaðan
var afdráttarlaust sú að áfengistengdum
dauðsföllum (slysum, sjálfsmorðum,
morðum og svo framvegis) myndi fjölga
og veikindafjarvistir vegna áfengisneyslu
ykust sömuleiðis.
Hver skyldi afstaða almennings hér
á landi vera til breytinga á sölufyrir-
komulagi áfengis? Fréttablaðið lagði fyrir
skömmu könnun þessa efnis fyrir 800
manna úrtak. „Nei“ svöruðu 55% þegar
spurt var „Finnst þér að heimila eigi sölu
á bjór og léttvíni í matvöruverslunum?“3
Þetta er afgerandi niðurstaða og styður
alls ekki það að nauðsynlegt sé að breyta
áfengissölu á þann hátt sem Vilhjálmur
Árnasonar alþingismaður leggur til.
Meirihluti almennings telur núverandi
fyrirkomulag á áfengissölu vera full-
nægjandi.
Fyrirkomulag áfengissölu hér á landi er
í öllum aðalatriðum gott – og almenningur
virðist ekki hafa neinn sérstakan áhuga á
breyta því. Skaðinn sem kann að hljótast
af ótímabærum breytingum og auknu
aðgengi kann hins vegar að verða umtals-
verður. Það eru því engin skynsamleg rök
sem mæla með því að breyta núna fyrir-
komulagi sem gefist hefur vel og almenn
sátt er um.
Heimildir
1. Embætti landlæknis. Umsögn um 17. mál, frumvarp
til laga um verslun með áfengi og tóbak o.fl. (smásala
áfengis). http://www.althingi.is/altext/erindi/144/144-411.
pdf - mars 2015
2. Embætti landlæknis. Spá um áhrif þess að einkasala
ríkisins væri afnumin í Svíþjóð: If Retail Alcohol
Sales in Sweden were Privatized, what would be the
Potential Consequences? http://www.althingi.is/altext/
erindi/144/144-696.pdf - mars 2015.
3. Visir.is, 16. mars 2015. Meirihluti landsmanna andvígur
bjór og léttvíni í matvöruverslunum. http://www.visir.is/
meirihluti-landsmanna-andvigur-bjor-og-lettvini-i-mat-
voruverslunum/article/2015703169999 - mars 2015.
Ú R P E n n a S T J Ó R n a R M a n n a l Í
Áfengissölu í matvöruverslanir, nEI TAkk!
Þorbjörn jónsson, formaður
orri Þór ormarsson, varaformaður
Magnús Baldvinsson, gjaldkeri
Magdalena Ásgeirsdóttir ritari
Arna Guðmundsdóttir
Björn Gunnarsson
Hildur Svavarsdóttir
Tinna Harper Arnardóttir
Þórarinn Ingólfsson
Í pistlunum Úr penna stjórnarmanna
LÍ birta þeir sínar eigin skoðanir en ekki félagsins.
Þorbjörn
Jónsson
formaður Læknafélags
Íslands, ónæmislæknir
og blóðgjafafræðingur
thorbjorn@lis.is
Stjórn lÍ 2015