Ægir - 01.05.2005, Page 6

6
R I T S T J Ó R N A R P I S T I L L
Sjómannadagurinn er vel til þess fallinn að
vekja athygli á sjávarútvegi í landinu og
starfi sjómanna um allt land. Í mörgum
sjávarplássum er sjómannadagurinn dagur
mikilla hátíðarhalda allrar fjölskyldunnar og
svo hefur verið í áratugi. Þó má örugglega
fullyrða að víða hafi dregið nokkuð úr helgi
þessa dags, sem væntanlega tengist því fyrst
og fremst að fækkað hefur í sjómannastétt
og vægi sjávarútvegsins hefur þannig
minnkað. En kannski má segja að sjómanna-
dagurinn hafi á vissan hátt breyst í tímans
rás. Dagurinn var fyrst og fremst gleðidagur
sjómannafjölskyldna, en á nokkrum stöðum
á landinu hefur tekist að þróa daginn í þá
átt að vera víðtæk fjölskylduskemmtun þar
sem finna má eitthvað við allra hæfi. Þetta á
til dæmis við um sjómannadagshátíðarhöld-
in í Grindavík og í höfuðborginni hefur
komist á sú stórskemmtilega hefð að halda
upp á hátíð hafsins, sem hefur víðtæka
skírskotun til hérlends sjávarútvegs.
Það hafa vissulega komið fram mörg og
misjöfn sjónarmið um gildi sjómannadags-
ins, en fáum hygg ég að hafi dottið í hug að
slá hann af. Miklu fremur hefur umræðan
snúist um það hvort ef til vill væri ástæða
til þess að flytja hann til á almanakinu.
Tímasetning sjómannadagsins fyrstu helg-
ina í júní tók hér á árum áður mið af vertíð-
arlokum í maí. Í þá daga fóru sjómenn um
langan veg landshluta í milli til þess að fara
á vertíð. En nú er öldin önnur og þessi rök
fyrir tímasetningu sjómannadagsins eru því
ekki lengur í gildi. Sú skoðun hefur greini-
lega nokkurn hljómgrunn meðal bæði sjó-
mannna og útgerða að vegna t.d. út-
hafskarfaveiða á Reykjaneshrygg á þessum
tíma árs og veiða á norsk-íslensku síldinni
væri ástæða til þess að færa sjómannadaginn
til - t.d. fram í miðjan ágúst þegar kvóti
skipanna er í mörgum tilfellum á þrotum og
skipin hvort sem er bundin við bryggju.
Þetta sjónarmið er allrar athygli vert og full
ástæða til þess að skoða málið ofan í kjölinn.
En jafnframt yrði að nást mjög víðtæk sam-
staða um slíkar breytingar.
Sem fyrr segir er mikil þörf á sjómanna-
deginum til þess að vekja athygli á starfi
sjómanna og sjávarútvegi almennt. Það er
auðvitað svo að eftir því sem borgríkið þró-
ast og stækkar á suðvesturhorninu og fólki
fækkar í sjávarplássunum um allt land dreg-
ur úr vitneskju almennings í landinu um
sjávarútveg og fyrir hvað hann stendur. Ná-
kvæmlega sama hefur verið að gerast með
landbúnaðinn. Vægi þessara fornu frum-
vinnslugreina minnkar, en þjónustugeirinn
bólgnar út. Sjávarútvegurinn þarf hins vegar
mjög á því að halda að almenningur í land-
inu viti um hvað hann snýst og fyrir hvað
hann stendur. Til þess að miðla slíkum upp-
lýsingum er sjómannadagurinn upplagður,
rétt eins og menn hafa gert með frábærum
árangri á hátíð hafsins í Reykjavík. Það
framtak er til eftirbreytni.
Það er spurning hvort ekki mætti horfa
til þess að hagsmunaaðilar í sjávarútvegi
tækju höndum saman um víðtæka kynn-
ingu á sjávarútvegi - bæði útgerð og fisk-
vinnslu. Til dæmis með því að bjóða fólki að
koma um borð í okkar best útbúnu fisk-
veiðiskip og fá fræðslu um hvað þar fer fram
og það sama má segja um heimsóknir í full-
komnustu fiskvinnsluverin. Allt kostar
þetta vissulega peninga, en ég hef þá trú á
að þeim fjármunum væri vel varið. Ef fisk-
veiðiþjóðin sjálf veit eftir nokkur ár lítið
sem ekkert um sinn eigin sjávarútveg, þarf
ekki að búast við að hún geti uppfrætt aðrar
þjóðir um hann.
Sjómönnum og fjölskyldum þeirra eru
sendar bestu kveðjur í tilefni sjómannadags-
ins!
Óskar Þór Halldórsson, ritstjóri
Flókið samspil umhverfisþátta
og sýkingar
Nýverið hafa greinst tvær tegundir frum-
dýra sem geta valdið sjúkdómum í hörpu-
diski í Breiðafirði, en bein áhrif þeirra á
stofninn eru ekki fyllilega ljós. Leiða má þó
að því líkur að umrædd snýkjudýr séu völd
að svæðisbundnum dauðsföllum. Frá árun-
um 2000-2002 var ástand á vöðva skeljar-
innar lélegt, sem hugsanlega gæti tengst
sveiflum í fæðuframboði í Breiðafirði. Hér
gæti því verið um flókið samspil umhverf-
isþátta og sýkingar að ræða. Aukin nátt-
úruleg dauðsföll í veiðistofninum á síðustu
árum eru veigamikill þáttur í hnignun
stofnsins auk nýliðunarbrests. Ljóst er að
árgangar eftir 1998 hafa mælst stórir og
eru væntanlegir inn í veiðistofninn á kom-
andi árum. Það vekur því vonir um að
stofninn nái sér að nýju, en Breiðifjörður er
mjög frjósamur og hefur staðið undir mikl-
um veiðum í langan tíma.
(Jónas P. Jónasson í pistli í ársskýrslu Hafró um
hnignun hörpudiskstofnsins í Breiðafirði)
Áhrif hlýnunar sjávar
Á undanförnum árum hefur orðið veruleg
breyting á útbreiðslu og magni margra
fisktegunda á Íslandsmiðum. Sjór hefur
hlýnað allt í kringum land, sem hefur leitt
til stofnstækkunar meðal tegunda á norður-
mörkum útbreiðslusvæðis síns við Ísland.
Auk þess hafa tegundir sem áður voru nær
eingöngu fyrir sunnan og vestan land orðið
algengari fyrir norðan og austan. Aukinni
útbreiðslu fylgir í mjög mörgum tilfellum
veruleg stækkun stofns. Ekki er óviðbúið
að hlýnun undanfarinna ára fylgi minnkun
í magni kaldsjávartegunda á íslenska land-
grunninu. Af mikilvægum kaldsjávarteg-
undum má nefna grálúðu og loðnu en
magn þeirra á og við íslenska landgrunnið
hefur minnkað á undanförnum árum. Er
væntanlega hægt að skrifa hluta af
minnkuninni á breytingar í umhverfi en
veiðarnar skipta einnig verulegu máli.
Minnkandi magn loðnu á landgrunninu
kemur fram í magasýnum úr þorski, bæði í
stofnmælingu að vori og hausti auk þess
sem meðalþyngd þorsks eftir aldri hefur
lækkað á útbreiðslu síldar og kolmunna á
íslenska landgrunninu, en þorskur étur
töluvert af báðum þessum tegundum.
(Höskuldur Björnsson í pistli í ársskýrslu Hafró um breyt-
ingar á útbreiðslu nytjafiska í kjölfar hlýnunar sjávar.)
Víðförul hrefna
Þann 17. nóvember bárust merki frá hrefnu
sem merkt hafði verið í Faxaflóa 27. ágúst
og voru það fyrstu upplýsingarnar sem bár-
ust frá því dýri. Hrefnan var þá stödd yfir
Mið-Atlantshafshryggnum um 800 km
vestur af N-Spáni. Þann 23. nóvember bár-
ust aftur sendingar frá hrefnunni sem þá
var stödd um 700 km sunnar og hélt sig
við Azoreyjar. Síðast barst merki frá henni
5. desember í Kanarístraumnum, um 1000
km norðvestan við Grænhöfðaeyjar, um
3700 km frá merkingarstaðnum í Faxaflóa.
Ekki er ljóst hvaða leið hrefnan fór á Azor-
eyjasvæðið, en ekki er útilokað að hún hafi
fylgt sömu upphafsstefnu og hinar tvær,
þ.e. SV eftir Reykjaneshrygg en síðan
sveigt til austurs eftir Mið-Atlantshafs-
hryggnum til Azoreyjasvæðisins. Áður hafa
nokkrar sambærilegar tilraunir með merk-
ingar á hrefnum verið gerðar á öðrum haf-
svæðum með litlum árangri og aldrei hefur
áður tekist að fylgjast með ferðum hrefnu
svo langt fram á veturinn.
(Gísli Víkingsson, hvalasérfræðingur
á Hafró í ársskýrslu stofnunarinnar)
U M M Æ L I
Gildi sjómannadagsins
F
M
þ
in
Þ
M
e
M
to
ja
F
•
•
•
•
•
•
•
aegirmai2005-nota 27.5.2005 17:08 Page 6