Ægir - 01.05.2005, Page 16

16
K R Æ K L I N G A R Æ K T
því að reksturinn skili hreinum
hagnaði tæp 90%.
7. Niðurstöður
Tilraunir vísindamanna með
kræklingarækt hófust hér á landi
á áttunda og níunda áratug síð-
ustu aldar. Það sýndi sig að um
þrjú ár tekur að rækta skel í
markaðsstærð með línurækt. Um
miðjan síðasta áratug byrjuðu
frumkvöðlar á Austurlandi á
ræktun og um aldamótin voru
starfandi tólf frumkvöðlafyrirtæki
víðs vegar um landið. Árið 2002
voru um 100 km af söfnurum
komnir í sjó og Samtök íslenskra
kræklingaræktenda, SÍK, voru
stofnuð. Þannig var komin sam-
eiginleg rödd íslenskra kræk-
lingaræktenda sem einnig stuðlar
að fræðslu- og þekkingarmiðlun
og sér um samskipti við hið opin-
bera í því skyni að tryggja at-
vinnugreininni hagstætt rekstrar-
umhverfi.
Rekstur fyrirtækjanna til ársins
2004 hefur ekki staðið undir
væntingum. Einingarnar hafa
verið litlar og starfið virtist
ómarkvisst. Þó hefur mikil aukn-
ing á þekkingu um ræktunarferil-
inn orðið í hópi ræktenda. Sum-
arið 2004 voru starfandi á land-
inu tvö stærri fyrirtæki, Norður-
skel ehf. og Hafskel ehf., og
nokkur minni. Tekist hefur að
bæta þekkingu á ræktunarferlinu
þannig að vonast má eftir hraðari
uppbyggingu greinarinnar og
meiri uppskeru. Lélegur árangur
ræktenda orsakaðist ekki síst af
ágangi æðarfugls, slæmum veðr-
um, skemmdum vegna skipaum-
ferða, of lítilli ástundun og van-
hirðu ræktarinnar vegna skorts á
starfsfólki og í einu tilfelli,
mengunar vegna kadmíns.
Samanburður leiðir í ljós að
áhugaverðir markaðir fyrir ís-
lenska útflytjendur eru í Frakk-
landi, Þýskalandi og Belgíu, þó
ekki megi útiloka önnur lönd í
Evrópu, eins og Rússland og Pól-
land. Bandaríkin eru einnig
áhugaverður markaður. Útflutn-
ingstekjur vegna sölu frystra af-
urða til Evrópu gætu numið um
660 milljónum króna árlega mið-
að við 2.000 tonna ræktun. Inn-
anlandsmarkaður er óþroskaður
enda Íslendingar óvanir kræk-
lingi. Núverandi innflutningur
nemur um 10 tonnum á ári, en
samanburður við aðstæður í Nor-
egi leiðir líkur að því að auka
mætti söluna hérlendis í 40 til 50
tonn á tiltölulega skömmum
tíma. Verðmæti innanlandsmark-
aðar liggur því á bilinu 4 til 16
milljónir króna á ári.
Atvinnuvegagreining leiðir í
ljós að aðstæður hérlendis ein-
kennast af lítilli samkeppni, til-
tölulega erfiðri innkomu nýliða í
greinina og sterkri stöðu gagn-
vart birgjum, kaupendum og
staðkvæmnisvörum. Staða starf-
andi fyrirtækja á markaði er veik
en getur styrkst verulega með
aukinni samkeppni innanlands og
á erlendum vettvangi. Forsenda
þess er að ræktendum tækist að
ná tökum á ræktunarferlinu og
þeim áhættuþáttum sem því
fylgja en þeir geta aukist verulega
á næstu árum.
SVÓT-greining sýnir fram á
fjölmörg tækifæri greinarinnar.
Markaður er til staðar og veruleg
eftirspurn gerir vöruþróun spenn-
andi. Sé haldið rétt á spöðum í
framleiðslu, gæðastýringu og
markaðsetningu, gætu íslenskir
ræktendur nýtt sér mikla mögu-
leika á erlendum mörkuðum.
Innlendur markaður byggist á
hinn bóginn á uppbyggingu
dreifikerfis með ferskan lager á
höfuðborgarsvæðinu, sem tryggir
jöfn gæði og áreiðanlega af-
greiðslu. Ógnanir við greinina
liggja hins vegar fyrst og fremst í
þeim náttúrulegu aðstæðum sem
ríkja hér landi.
Miðað við núverandi skipulag
er líklegast best að leggja kræk-
lingarækt alveg niður og loka
þeim óarðbæru einingum sem fyr-
ir eru. Sé hins vegar vilji fyrir því
að búa greininni stað í íslensku
efnahagskerfi, mætti skoða tvær
aðrar leiðir. Í fyrrra lagi mætti
nota iðnaðarskipulagið og láta eitt
eða tvö stórfyrirtæki framleiða
mikið magn, s.s. 2000 tonn á ári.
Sömu fyrirtækin sæju þá um
vinnslu, fullvinnslu og markaðs-
og sölumál. Arðsemi slíks rekstrar
var lýst hér að framan.
Í annan stað mætti hugsa sér
samvinnuskipulag í kræklinga-
rækt. Fjársterkir aðilar, jafnvel
með hið opinbera í forsvari,
stofna til vinnslu- og sölutækis í
anda gömlu kaupfélaganna. Þá
gætu t.d. 30 fjölskyldur eða smá-
fyrirtæki unnið við ræktunina og
landað skelinni hjá samtökunum,
sem þau væru jafnframt hluthafar
í. Þessi lausn býður hinu opinbera
upp á þann möguleika að ýta
undir þróun greinarinnar, sem
væri skoðunarverð lausn fyrir sum
svæði á landsbyggðinni.
Í heildina má því segja að fjár-
festingar í kræklingarækt geti
verið ásættanlega arðsamar, sé rétt
staðið að ræktuninni og einingar
séu af ákveðinni lágmarksstærð.
Miðað við gang mála hér á landi
er vart hægt að búast við því að
hægt verði að hefja 2.000 tonna
ræktun og ná þeim árangri sem
gert er ráð fyrir í arðsemisút-
reikningum. Fyrirtæki af þessari
stærðargráðu eru varla tímabær
fyrr en eftir nokkur ár þegar
kræklingaræktendur verða búnir
að sanna að þeir hafi náð fullum
tökum á ræktuninni.
Heimildaskrá
FAO (2004). Fisheries. Gögn sótt af netinu þann
2.6.2004 af http://www.fao.org/fi/statist/stat-
ist.asp.
Globefish (2004). European Price Report. Birt
15.1.2004. Gögn sótt af netinu þann 21.8.2004 af
http://www.globefish.org/index.php?id=281
Hamnvik, S. (2002). Det europeiske market for
blåskjell. Eksportutvalget for fisk, EFF, Harstad.
Hickman, R.W. (1998). Mussel cultivation In E. Gosl-
ing (ritstj.). The Mussel Mytilus: Ecology,Physi-
ology, Genetics and Culture. Elsevier Science Publ-
ishers. New York.
Kotler, P. (2000). Marketing Management. Prentice
Hall. New Jersey.
Lúðvík Kristjánsson (1985). Íslenskir sjávarhættir IV.
Bókaútgáfa menningarsjóðs. Reykjavík.
Magnús Gehringer (2004). Kræklingarækt á Íslandi -
stefnumótun, áhætta og arðsemi. MS rigerð. Við-
skipta- og hagfræðideild Háskóla Íslands.
Monfort, M.C. (2000). The French Market for Mussels:
Dominant features, competitive forces and
prospects. Rapport 5/00. Stiftelsen for samfunns-
og næringslivsforskning.
Smaal, A.C. (1991). The ecology and cultivation of
mussels: new advances. Aquaculture 94, bls. 245-
261.
Thompson A. og A.J. Strickland (2001). Crafting and
Executing Strategy, Text and Readings. McGraw
Hill. New York.
Valdimar Ingi Gunnarsson, Sigurður Már Einarsson og
Guðrún G. Þórarinsdóttir (2000). Kræklingarækt á
Íslandi . VMST-R/0025. Veiðimálastofnun.
Kræklingarækt og -
vinnsla er frekar vinnu-
aflsfrek atvinnugrein.
aegirmai2005-nota 27.5.2005 17:08 Page 16