Ægir - 01.05.2005, Page 27
27
Æ G I S V I Ð TA L I Ð
fiskafurðum eru orðnir almennt mjög lágir sem m.a.
hefur valdið því að fiskafurðir eru orðnar hvað al-
þjóðlegastar allra matvæla, því nær 40% af þeim
fiski sem er veiddur og ræktaður er útflutningsvara.
Einnig hafa þróunarlönd náð miklum árangri í þróun
fiskvinnslu og framleiða nú yfir helming allra fiskaf-
urða sem fluttar eru út í heiminum, en um 70% af
útfluttum fiski er keyptur af Evrópusambandinu,
Bandaríkjunum og Japan.
Einnig vil ég nefna að við fjöllum um veiðitækni
og áhrif hennar á umhverfið svo og öryggi fiskiskipa.
Ísland hefur unnið mikið að öryggismálum fiskiskipa
innan Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar í London.
Þar hefur FAO einnig komið að málum og tekið þátt
í að móta reglur um öryggi þeirra og aðstöðu um
borð, en um þau mál gilda alþjóðlegir samningar.
Við höfum fengið til liðs við okkur Íslending, Ara
Guðmundsson, sem er sérfræðingur á þessu sviði, en
hann starfaði áður hjá Siglingastofnun Íslands og
verða þessi verkefni hluti af hans starfi hér hjá FAO.“
Umhverfismerkingar
Eitt af þeim verkefnum sem fiskideild FAO hefur
fjallað um á síðustu árum eru umhverfismerkingar á
fiski. „Við tölum oft um bindandi alþjóðlega samn-
inga sem „hörð lög“, þar sem slíkir samningar eru
bindandi fyrir þau lönd sem undir þá rita. Svokölluð
„mjúk lög“ eru að verða æ meira áberandi, en gott
dæmi um þau eru lágmarksreglur um umhverfis-
merkingar á fiskafurðum. Þær hafa ekki bindandi
lagalegt gildi, það er algjörlega undir löndunum
komið hvort þau vilja nota þær eða ekki. Þessar regl-
ur kveða m.a. á um lágmarksskilyrði til þess að unnt
sé að veita sjávarafurðum umhverfismerki. Til dæmis
verður að vera traustur rekjanleiki vörunnar frá veiði-
stað til verslunar og tryggja verður að veiðarnar hafi
ekki mjög neikvæð áhrif á vistkerfið.
Þessar reglur voru samþykktar á aðalfundi fiski-
deildarinnar núna í janúar. Kristján Þórarinsson frá
LÍÚ og Guðrún Eyjólfsdóttir frá sjávarútvegsráðu-
neytinu komu að þessari vinnu og lögðu þau þar
drjúgt að mörkum.“
Annað dæmi um „mjúkt“ tæki eru „siðareglur um
fiskimál“, sem er grundvallarrit um allt það er lýtur
að fiskveiðum, fiskeldi, vinnslu og markaðssetningu
fiskafurða en þær voru samþykktar af FAO árið 1995
en er samt einungis leiðbeinandi þótt áhrif þeirra fari
mjög vaxandi.
„Þróunarlöndin líta svo á að ríku löndin séu sífellt
að setja upp nýjar og nýjar kröfur - um umhverfis-
merkingar, rekjanleika, bætt heilbrigðiseftirlit o.fl1.
Þau kvarta yfir því að ekki sé fyrr komist yfir eina
hindrunina en önnur spretti upp. Það er skiljanlegt
að þróunarríkin vilji fara hægar í sakirnar því öll
þessi mál krefjast sérfræðinga sem þau hafa takmark-
aðan aðgang að“.
Verslanakeðjurnar ráða ferðinni
Varðandi umhverfismerkingarnar telur Grímur að
ríkisstjórnir einstakra ríkja muni ekki ráða ferðinni.
„Ég held að það verði fyrst og fremst stóru verslana-
keðjurnar sem ýta á eftir umhverfismerkingum. Á
Vesturlöndum hefur stærsti hluti matvöruverslunar-
innar um árabil farið í gegnum þessar verslanakeðjur.
Ef skoðað er hvernig hlutur stórra verslanakeðja hef-
ur aukist í þróunarlöndum, á síðustu tíu árum, þá
lætur nærri að hann hafi farið úr um 10% í 50-60%
í flestum heimshlutum. Sem dæmi er bandaríski
verslunarrisinn Wal Mart kominn með a.m.k 40
stórmarkaði í Kína, þar sem hagvöxtur hefur verið
hvað mestur á undanförnum árum. Fyrr í vetur var
ég á fundi samtaka matvörukeðja hér í Róm og þar
kom fram að það er orðin krafa stórmarkaðanna að
skrá uppruna á öllum matvörum sem verslanir í þess-
um samtökum selja. Almennt telja þeir að neytendur
geri vaxandi siðrænar kröfur til markaðskeðjanna,
eins og til dæmis að þær séu ekki að selja fisk sem
kemur úr ofveiddum fiskistofnum. Einn ræðumaður
á fundinum orðaði það svo að „ímynd neytandans er
okkar veruleiki“. Stórfyrirtækið Unilever hefur stigið
það skref að selja ekki fisk nema hafa um það vit-
neskju hvaðan hann kemur og ég er nokkuð viss um
að aðrir stórir fiskkaupendur koma til með að gera
slíkt hið sama.“
Vistfræðileg nálgun á fiskveiðistjórnun
Grímur segir að meðal verkefna sem fiskideild FAO
takist á við sé sem hann kallar vistfræðileg nálgun á
fiskveiðistjórnun. „Í dag má almennt segja að fisk-
veiðistjórnunin beinist að hverjum og einum stofni -
þorskstofninum, loðnustofninum, rækjustofninum
o.s.frv. Hin vistfræðilega nálgun tekur hins vegar
mið af heildarsamhengi vistfræði hafsins - að stjórn-
un nýtingar einstakra fiskistofna sé skoðuð í sam-
Grímur Valdimarsson gegnir
starfi forstöðumanns fiskiðn-
aðarsviðs FAO í Róm.
Mynd: FAO/G. Bizzarri.
aegirmai2005-nota 27.5.2005 17:08 Page 27