Tímarit Máls og menningar - 01.11.1943, Side 21

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
131
II
NÝ SAGNRITUN
íslenzk menning markar tímamót í sagnritun á íslenzka tungu,
svo framt þróun tímans verði ekki kippt til baka á því harkalegri
hátt. Við fljótlega yfirsýn má það undarlegt virðast, jafnglæsileg
og hin borgaralega menning hefur verið á ótal sviðum og ekki
sízt bókmennta og lista, hve sagnritun hennar hefur verið fátækleg
og sneydd allri listfengi og spámannlegri innsæi. Sýnishorn borg-
aralegra sagnfræðimennta eru kennslubækur þær í sögu, er skól-
unum hafa verið fengnar í hendur. Ekki er þess að dyljast, að
borgarastétt hefur aldrei tekizt að gera kennslubækur úr garði á
annan hátt en þann, að þær hafa verið þrautleiðinlegustu bækurn-
ar, sem hafa fyrirfundizt í hverri grein fyrir sig, borgaramenningin
var alla tíð slöpp í uppeldislegum efnum. En hvað sögunni viðkem-
ur, þá er þar ekki líkt því eins mikill munur hinna beztu bóka og
hinna lökustu sem í öðrum greinum, fram til þessa tíma hefur sagn-
fræðin verið þrautleiðinleg fræði í höndum þeirra borgara, er við
liana hafa fengizt. Innihald sögu vor íslendinga hefur verið nöfn
nokkurra mest áberandi manna þeirra, er námu þetta land og hvað-
an þeir fluttu, ártal þess er Alþingi var stofnsett, hvar það var háð
og hvernig það var fulltrúum skipað, hvaða ár kristni var lögtekin,
hvenær ritöld hófst, hvenær ísland gekk Noregskonungi á hönd.
Hvaða ár kom svarti dauði, hver orti Passíusálmana og úr hvaða
veiki dó höfundur þeirra, hvenær geisaði Stórabóla og hvað varð
Jóni Eiríkssyni af munni, áður en hann fyrirfór sér í Kaupmanna-
höfn. Borgaramenningin hefur aldrei talið sér skylt að skrifa sögu
öðruvísi en sem annála, nöfn einstakra manna, er mikið bar á, og
höfuðatriðin í persónulegu lífshlaupi þeirra, hvaða ár þeir gerðu
þetta og hitt, og í sambandi við það getið ^nnarra inanna, sem
komu þar einnig við sögu. Látinn er í Ijós smjörfættur dómur um
það, hvort þessi maðurinn eða hinn, þessi atburðurinn eða hinn,
hafi verið þjóðinni til blessunar eða bölvunar, aldrei gerð lilraun
til skýringa út frá lífsviðhorfum hvers tíma og þeirra erfða, er
hverri kynslóð var í hendur fengin. Sama máli gilti í meginatrið-
um um ævisögur einstakra manna, sem heilar bækur voru helgaðar,
9*