Tímarit Máls og menningar - 01.11.1943, Side 30

140
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
kynnt umheirainum þjóð sína og sögu hennar á þann hátt, að eftir
verði tekið, og loks snýst höfuðtilgangur verksins í þá átt að kynna
þjóðinni sjálfri sína eigin sögu, upphaf sitt, meginþætti örlaga
sinna, hvers eðlis þeir eru, hvernig spunnir og saman tvinnaðir.
Og bak við þessa kynningu liggur sá reginmarkaði tilgangur, að
þjóðin nái sterkari tökum á viðfangsefnum sínum, verði hæfari til
dáðríks lífs og hamingjusamra lífdaga. Það er siðferðileg hugsjón,
sem kveikir verkinu líf, hrindir því af stað og knýr það áfram, frá
upphafi stefnir það að siðferðilegu marki.
Og þó er merkilegasta taug þessa merkilega þáttar enn órakin.
Það er hið persónulega við verkið, sem hvorki snertir kynningu
þjóðarinnar umheiminum né skilning hennar sjálfrar á sögu sinni
og eðli örlaga sinna. Einhvers staðar hef ég séð það haft eftir stór-
skáldinu franska, Anatole France, að þegar rithöfundur skrifi um
bók, þá sé hann ekki að skrifa um bókina, heldur sé hann að skrifa
um sjálfan sig í tilefni af bókinni. Því eigi einn ritdómari ekki að
segja: Nú ætla ég að skrifa um þetta leikrit eftir Ibsen, heldur ætti
hann að segja blátt áfram: Nú ætla ég að skrifa um sjálfan mig
í tilefni af þessu leikriti eftir Ibsen.
Þessi ummæli duttu mér í hug, er ég las Islenzka menningu eftir
Sigurð Nordal. Þegar Nordal skrifar þá bók, þá er hann að skrifa
um sjálfan sig í tilefni af íslenzkri menningu, og hvað sem hver
segir, þá er það það atriðið, sem þryngir ritið kjarnmestum safa
sínum. Einn af mestu andans mönnum þjóðarinnar öðlast ekki
nokkurn frið í sálu sinni á einum mesta upplausnar- og örlagatíma
þjóðarinnar fyrir ásækinni spurn um sín eigin örlög, uppruna sinn
og lífstakmark. Þetta er barn hinna glöðu og áhyggjulausu alda-
mótaára, þegar lífið er tiltölulega óbrotið en fjölbrotið þó í fyrir-
heitum sínum um dýpt lífsnautna og auð lífstakmarka hverjum
þeim, er hæfileika hafði til að njóta þeirra verkefna, er lífið bauð.
Þá blasir það við sem framtíðartakmark að opinbera umheimi hið
sérkennilega og stórslegna, sem birtist í þjóðlífi íslendinga, þótt
þaðan hafi ekki runnið nein kúgunarstefna, sem lagt hefur undir
sig mikinn hluta heimsins og komizt fyrir vikið inn á sagnaspjöldin,
sem á eru skráðir kúgunar- og morðaannálar mannkynsins. Þessi
saga hefði orðið merkileg. en þó ekkert á horð við þá sögu, sem