Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Qupperneq 19

Hjalað við Medeu
um og kluftum, afskekktar fjallabyggðir í regindjúpum dölum, virðist þó á
alla lund vera til þess fallið að þjóðirnar kvíslist og tungurnar dreifist sín
í hverja sundrungina
Þegar nefndar eru Kákasustungur er jafnan átt við tungur þær í Kákasus-
löndum sem ekki verður í sveit skipað með öðrum tungumálaættum, þeim
sem kunnugt er um annars staðar á jörðinni. Þessi nafngift horfir því í raun
réttri til landskipunarfræði, og er neikvæð að því leyti sem hún er málfræðis-
leg; af henni verður ekkert ráðið um skyldleika málanna sín á milli. Kákasus-
mál eru semsé engin tungumálaætt á borð við indóevrópsk mál eða tyrknesk
mál, ekki fremur en t. a. m. svertingjamál, indíánamál eða vesturlandamál
eru sérstakar tungumálaættir.
En auk þeirra tungna sem við Kákasus eru kenndar ganga þar fjölda-
margar tungur af ættum sem einnig eru til í öðrum löndum, bæði tyrknesk
mál, indóevrópsk mál og Semítamál, og skal nú lítið eitt minnzt á þau áður
en lengra er farið.
Sú tyrknesk tunga er hér kveður mest að er azerbædjanska; hún gengur
í héruðunum við suðvestanvert Kaspíhaf, bæði í sofétlýðveldinu Azerbædjan,
en þar er hún landstjórnar- og bókmenntamál, og langt suður í Persalönd;
heldur mun vegur hennar vera þar í minna lagi. Azerbædjanska er mjög
nákomin því máli sem talað er á Tyrklandi, og heyrir raunar til þeirri löngu
röð tyrkneskra mállýzkna sem ganga allt milli Grikklandshafs og Kaspihafs
og að vísu enn lengra austur á bóginn. Strjálingur af tyrknesku fólki býr
hér og hvar í Georgíu og á Ermlandi. Fyrir norðan fjall ganga tvær tyrkneskar
tungur, hvor annarri mjög líkar, karatjæska og balkarska; á þeim eru nú
samdar bækur. Þjóðir þessar eru komnar norðan af grasheiðum Rússlands
upp úr herhlaupi Mongóla á öndverðri 13du öld, og sitja í héruðum sem
áður voru byggð alönskum (eða skýtneskum) kynkvíslum. Austar miklu og
norðar gengur nogæska, og frammi við sjó, í lýðveldinu Dagestan við
Kaspíhaf, sitja Kúmýkar.
Mest og frægust allra tungna Indóevrópuþjóða á þessum stöðvum er
ermska; hún gengur nú einkanleg í sofétlýðveldi því sem við Ermland er
kennt, og er þar landstjórnarmál; en auk þess hýr mesti sægur ermskra
manna í Georgíu og reyndar víðar um lönd. Ermska er eitt af fornum menn-
ingarmálum Kákasuslanda, og hafa verið samdar á henni miklar bókmenntir
allt síðan snemma á dögum kristins siðar.
Önnur indóevrópsk mál í Kákasus heyra flest hinni írönsku ættkvísl. í
Azerbædjan eru tatneska og talysneska, líklega afkomendur þeirra mállýzkna
9