Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Síða 39

Parísarkommúnan
franska stjórnin sagði Þjóðverjum stríð á hendur. Þetta var hið langþráða
tækifæri, sem Bismarck hafði beðið eftir, Hann hafði sett upp gildruna og
keisarinn gengið í hana.
í styrjöld þessari kom í ljós hin voðalega spilling, sem fylgt hafði keisara-
dæminu frá fæðingu þess. Spillingin í fjármálum Frakklands hafði löngum
verið víðfræg, hvert fj ármálahneykslið hafði rekið annað á tuttugu ára
valdaferli keisarans, en nú varð öllum ljóst, að spillingin hafði einnig hreiðr-
að um sig í franska hernum. Þessi meginstoð Napóleons, sem hann hafði
jafnan getað treyst, þegar bæla þurfti niður óeirðir heima fyrir, reyndist nú
fúin niður í rót. í tveimur stórorustum var franski herinn gersigraður, hjá
Sedan 2. sept. 1870, þar sem 100 þúsundir franskra hermanna voru teknir
til fanga, og hjá Metz 27. sept. þegar 185 þúsund manna her var umkringdur
og varð að gefast upp. En tveim dögum eftir Sedanorustuna, 4. sept. hafði
Parísarmúgurinn risið upp sem svo oft fyrr. Nóttina áður hafði einn af
forustumönnum stjórnarandstöðunnar, Jules Favre, krafizt þess að keisarinn
segði af sér. Á þessum næturfundi í þinginu var þó ekki beinlinis farið fram á
stofnun lýðveldis. En að morgni hins 4. sept. tóku Parísarbúar að þyrpast sam-
an og allir stefndu til þinghússins. Þegar hliðið að Palais Bourbon hafði ver-
ið opnað upp á hálfa gátt, stakk hermaður úr Þjóðvarðliðinu byssusting
sínum í gáttina og múgurinn þusti inn í þingsalinn. Löggjafarsamkoman hafði
nú verið að þinga í margar klukkustundir, en lýðurinn fyllti alla þingpalla og
fór inn í salinn. Verkamenn voru þarna í meirihluta. Hrópað var: Lýðveldið!
Gambetta reyndi að sefa mannfjöldann og sagði: Borgarar við lýsum því
yfir, að Loðvík Napóleon Bonaparte og ætt hans hafa um aldur og ævi fyrir-
gert rétti sínum til að drottna yfir Frakklandi. Þá var aftur kallað: En hvað
líður lýðveldinu? Nokkru síðar var haldið til ráðhússins og því lýst yfir, að
þingfulltrúar Parísarborgar tækju að sér stjórn landsins og lauk svo þessari
septemberbyltingu og hafði ekki kostað eitt mannslíf.
í ávarpi Alþjóðasambandsins, sem sent var vegna styrjaldarinnar, komst
Karl Marx svo að orði, að frá sögulegu sjónarmiði væri þetta vamarstríð
Þýzkalands, sem háð væri til þess að þýzka þjóðin mætti sameinast. En það
væri skylda þýzkra verkamanna að sjá svo um, að stríðið hefði ekki í för
með sér landvinninga. Þetta var ritað fyrir Sedanorustuna. En eftir hana
taldi Marx, að styrjöldin hefði breytt um eðli og franska þjóðin væri í vam-
arstríði. Þýzki herinn hélt áfram sókn sinni inn á Frakkland og umkringdi
Parísarborg 19. sept. Franska ríkisstj órnin sem mynduð var eftir september-
byltinguna taldi innan sinna vébanda menn með mjög ólíkar pólitískar skoð-
29