Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Page 71

Hallfreður Örn Eiríksson
Um íslenzk þjóðfræði
ÞjóðfræSin er ekki spánný fræðigrein, en það er ekki fyrr en á síðustu öld,
að hún tekur að vaxa og þroskast og skiptast í ýmsar greinar. Fyrst skal
telja þjóöháttafræðina, sem er um siði og venjur þjóða, — allt frá skemmt-
unum til atvinnuhátta —, eins og þær hafa mótazt af arfgeymdinni. Svo má
telja þjóðsagnafræði, þjóðkvæðafræði og þjóðlagafræöi, og eru þær greinar
vanalega saman í flokki, vegna sérstaks skyldleika viðfangsefnanna. Þessi
skipting í þjóðháttafræði annars vegar og þjóðsagnafræÖi, þjóðlagafræði
og þjóðkvæðafræði hins vegar er frekar gerð af hagnýtum ástæðum en fræði-
legum, og sambandið milli þeirra er náið þrátt fyrir hana. Maður, sem lýsir
sagnaskemmtun eða rímnakveðskap, svo að nefnd séu dæmi, kemst ekki hjá
því að draga upp skýra mynd af siðum, sem tíðkanlegir eru í því sambandi.
Það er líka grunur minn, að sumar þjóðháttalýsingar yrðu heldur bragð-
daufar, ef ekki væri þar vitnaö í þjóðsögur, þjóðkvæði eða þjóðlög.
Hér á eftir verður fjallað nokkuð um sum brýnustu verkefni þjóðsagna-
fræðinnar og þjóðlagafræðinnar. Enda þótt verkefni heggja séu að ýmsu
sviplík, tel ég hentugra að gera grein fyrir þeim í tvennu lagi og byrja þá á
þjóðsagnafræðinni. En vegna þess að hugmyndir manna um eitt grundvallar-
hugtakið í þeirri fræðigrein, orðið þjóðsaga, eru á nokkru reiki, tel ég nauð-
synlegt að freista þess að skýra notkun þess. Jafnframt ætla ég að minnast
á annað orð, ævintýri, sem er enn eldra í málinu, en er vanalega notaö í
annarri merkingu í daglegu máli en í þjóðsagnafræði. Nú geta menn efalaust
spurt, hvort ekki sé réttast að nota sama oröið hæði um þjóðsögur og ævin-
týri, en á þeim er svo mikill munur, að hann réttlætir notkun tveggja oröa.
Margt er þó með þeim sameiginlegt og minnist ég á það fyrst.
Bæði þjóðsögur og ævintýri eru í óbundnu máli. í þeim geta komið fyrir
vísur, kvæði og stef, og oft enda ævintýri á þulu, en þetta bundna mál er
ævinlega í nánum tengslum við söguna og lifir ekki sjálfstæðu lífi. Þessi
kveðskapur þarf ekki að hafa fylgt sögunum frá upphafi, því að oft hafa
skáldmæltir menn ort sögur inn í þær, ef þeim hefur þótt við þurfa. Bundna
61