Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Side 77

Um íslenzk þjóðlrœSi
segir í bók sinni íslenzkir þjóðhættir1 frá Hannesi nokkrum auknefndum
roðauga, sem kunni að minnsta kosti stórt hundrað sagna. Enginn varð til
þess að sitja yfir karlinum í þaula og skrá eftir honum, enda hefur verið
ljósmetislítið í sjóbúðunum, sem hann sagði þær helzt í. Einar Ól. Sveinsson2
hefur bent á, að Páll Pálsson, seinna alþingismaður, hafi skráð sextíu sögur,
þar af tuttugu og sex ævintýri og skemmtisögur, eftir niðursetningskerling-
unni Guðríði Eyj ólfsdóttur, þegar hann var innan við fermingu. Þetta er
nokkur raunabót, en varla býst ég við, að frásagnarlist Guðríðar hafi fengið
að njóta sín til fulls, en „frásögnin er í gagnorðasta lagi, nærri því fátækleg",
eins og Einar Ól. Sveinsson kemst að orði. Það var óbætanlegur skaði, að
helztu og beztu þjóðsagnasafnarar á 19 öld og fyrri hluta þessarar aldar
skyldu ekki skrá allar sögur, sem nokkrir sjófróðir sagnamenn kunnu. Þeir
voru þá til í hverri sveit einn eða fleiri og kaupstöðunum líka. Sé safn Jóns
Árnasonar athugað virðast víðast hvar oftast hafðar fáar sögur eftir hverjum
heimildarmanni. Við lauslega athugun hefur mér virzt, að hálfur annar tugur
sé mjög sjaldgæfur, en eftir Hólmfríði Þorvaldsdóttur eru þó skráðar tuttugu
og Sigurði Guðmundssyni málara 31. Ástandið batnaði ekki mjög á þessari
öld. Þó skráði Þorsteinn Erlingsson sagnir eftir Jakobi Aþanasíusarsyni og
eru þær 51 að tölu. Þar er þó sá hængur á, að engin ævintýr eru í þessu
safni, heldur draugasögur eða dulrænar sögur, nokkrar galdrasögur, sagnir
af ýmsum viðburðum og ein huldufólkssaga. Safn þetta er merkilegt, vegna
þess hve mikið er vitað um Jakob, og það sést líka sæmilega glöggt, hvernig
sagnaforði hans hefur skapazt og mótazt af skaplyndi hans og andlegu at-
gervi, en honum er lýst svo, að hann hafi verið skyggn, fjarsýnn og fróðleiks-
maður.3 Hins vegar er ekki vitað, hvort hann kunni annars kyns þjóðsögur
eða þá ævintýri, og hver var afstaða hans til þeirra.
Á síðustu árum hefur það verið stefnan að inna menn mjög grannt eftir
sögum og jafnvel söguágripum, og oftast reynt að þurrausa þá eftir beztu
getu og samvizku. Brýna þörf ber til þess að fara nú þegar að safna efni
í rit um fróðustu sagnamenn okkar. Þar ætti að vera kominn saman allur
sagnaforði þeirra auk alls þess, sem þeir kunna af öðrum fróðleik og ná-
kvæmrar lýsingar á umhverfi þeirra. Þá þyrfti að rekja þar ævisögur þeirra,
lýsa skaplyndi þeirra og lífsskoðun, og grafast sem bezt fyrir um það, hvenær
menn lærðu sögurnar og af hverjum og hvers vegna eftir því sem þá rekur
skást minni til. Ekki væri heldur ónýtt að fá að vita um uppáhaldssögurnar
þeirra, hvaða sögur væru þeim tiltækastar og hver væri afstaða þeirra til
þjóðtrúar. Þarna má ekki vanta lýsingar á frásagnartækni og stíl, — gott
67