Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Side 119

fræðileg megineinkenni afþreyingarbók-
mennta og stöðu þeirra i markaðskerf-
inu. Erik Skyum-Nielsen semr fram
helstu niðurstöður þessa samanburðar í
grein á öðrum stað í þessu hefti. Þar
segir hann um mismunandi ritunartil-
gang höfunda:
„Helsta hvöt þeirra sem skrifa dægur-
bókmenntir er oftast talið að sé efna-
hagsleg. Skáldið hins vegar skrifar
einfaldlega vegna þess að þetta er
því tilverunauðsyn, í heimspekilegri
merkingu, það skrifar til þess að
þekkja sjálft sig og heiminn.“
Tilgangur lesenda er einnig ólíkur:
„Tilgangur lestrar dægurefnis er líka
(...) allt annar en tilgangur bók-
menntalestrar. Oft er talað um af-
þreyingar- og skemmtibókmenntir, og
er þá átt við að menn lesa trivi til
þess að stytta tímann og slappa af.
Aftur á móti les maður fagurbók-
menntir til þess að öðlast innsæi og
sjálfsskilning."
Ljóst er, að það er afar erfitt að draga
skýran mun á milli fagur- og dægur-
bókmennta og í öllum slíkum tilraun-
um hlýmr alltaf að gæta nokkurrar ein-
földunar. T. d. lesa menn einnig fagur-
bókmenntir sér til skemmtunar(!). Fram-
angreind tilvitnun þarf ekki að fela í
sér að þær séu tyrfnar eða leiðinlegar.
— Síðast en ekki síst verður ætíð að
hafa í huga að báðar tegundirnar em
hluti af iðnaðar- og hugmyndafræði-
framleiðslu borgaralegs þjóðfélags.
Ef til vill má til einföldunar segja
um skiptingu þessara tveggja bók-
menntategunda eftir hugmyndafræði, að
fagurbókmenntir flytji á einn eða annan
Umsagnir um bcekur
hátt nýja túlkun á veruleikanum, en
dægurbókmenntir staðfestingu á ríkj-
andi hugmyndum í einni eða annarri
mynd.
Grundvöllur þessarar skiptingar er sú
skoðun að heimurinn og íbúar hans séu
sífelldum breytingum undirorpnir og
því sé stöðugt þörf fyrir nýjar túlkanir.
Fagurbókmenntir eru þá sú grein bók-
mennta, sem bæði í sögulegu samhengi
og frá einstaklingssjónarmiði færa með
sér nýja túlkun á veruleikanum. Afþrey-
ingarbókmenntir fela hins vegar í sér
dulda tregðu sérhvers samfélags við að
meta að nýju og endurskoða undirstöð-
ur sínar, þ. e. íhaldssemi þess. Af þessu
leiðir að áhrif fagurbókmennta á les-
andann eru fyrst og fremst hvetjandi og
vekja hann e. t. v. til umhugsunar um
sig og samfélagið, en dægurbókmenntir
verka aftur á móti svæfandi á hugsun
hans og láta í veðri vaka að samfélags-
lögmálin séu eilíf og óumbreytanleg.
Inntaksgreiningafþreyingarbókmennta
hefur leitt í ljós að þær setja fram í
mun ríkara mæli en fagurbókmenntir
(miðað við ritunartíma, að sjálfsögðu)
gamaldags lífsskoðanir og oft beinlínis
afturhaldssamar þjóðfélagsskoðanir. Sam-
félagsmynd þeirra er röng, ýmist úrelt
eða tilbúin. Auk þess kemur þar oftlega
fram afturhaldssöm afstaða til hlut-
verka kynjanna, lífsspeki byggð á for-
lagatrú, snobb fyrir aðli og ríkidæmi,
kynþáttafordómar og þjóðremba o. fl.
o. fl. Lýsandi dæmi um þetta eru t. d.
bækurnar um ung-njósnarann Christo-
pher Cool eftir Jack Lancer, bækurnar
um Morgan Kane kúreka og ástarsögur
Ib Henriks Cavling gervallar.
Þannig verka afþreyingarbókmenntir,
sem einn þátmr vimndariðnaðarins,
heftandi á skilning einstaklingsins á
sjálfum sér og samfélaginu, en reka