Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Blaðsíða 13

Ádrepur
laus. Fjöldinn er greinilega orðinn hættulegri en áður, eða ekki eins líklegur til
að sætta sig við valdaleysið.
Island er engin undantekning hvað þetta varðar. Þrátt fyrir miklar efnalegar
framfarir eru launaþrælarnir æði langt frá því að stjórna sér sjálfir, ef til vill fjær
því en þeir voru fyrir stríð. Brauðinu hefur að nokkru verið stungið uppí þá um
leið og samtök þeirra hafa runnið í bland við valdastofnanir ríkjandi skipulags.
Þar með er ekki sagt að þeir sætti sig fullkomlega við að vera ævinlega þolendur
og móta ekki lífsskilyrði sín nema að mjög takmörkuðu leyti. Oánægjan tekur á
sig margvíslegustu myndir, allt frá síauknum kröfum um meira brauð og meiri
leiki til vinnufælni og flótta inní einkalíf og vímugjafa. A bakvið sinnulítið
samþykki fjöldans við núverandi ástand er að finna vaxandi óbeit á því.
Sökum þess að gamlar og notadrjúgar goðsagnir eru ýmsar að ganga úr sér,
verður það nú valdastéttinni erfiðara en áður að beina þessari óbeit i „rétta“ átt.
Launavinnan er til dæmis ekki lengur göfgandi dyggð heldur aðeins ill nauðsyn.
Þjóðarhagur er ekki lengur sá óbrigðuli kökuhjálmur sem hægt er að skella yfir
stríðandi hagsmuni. Og þingræðið verður því gegnsærra sem það verður aug-
ljósara að fólk hefur í raun ekki um neitt að kjósa — „Þetta er allt sama súpan,“
allir flokkar hernámsflokkar, allir fylgjandi status quo, mestalagi að þeir séu
ósammála um hvað kjaraskerðingin eigi að vera mikil.
I stjórnarkreppunni svokölluðu hér um áramótin átu valdasprotarnir það
hver út úr öðrum að „Alþingi hefði sett niður,“ „hætta væri á að Alþingi glataði
virðingu þjóðarinnar" og svo framvegis. Þetta voru hreinskilnar játningar,
mennirnir voru einlæglega hræddir um að fólk gæti nú farið að draga ályktanir
af þessum skrípaleik, jafnvel komist að þeirri niðurstöðu að þingræðið og
flokkakerfið væri húmbúkk, til þess ætlað framar öðru að sannfæra það um að
það réði einhverju, hefði völd.
„Hættan“ er raunveruleg. Hugmyndin um skrípaleikinn hefur náð að festa
rætur.
Að goðsögninni um lýðræðið mun valdastéttin því hlúa sem best hún getur.
Engin goðsögn önnur er henni eins veigamikil. Um leið og fjöldinn sér og
viðurkennir að hann ræður engu er fjandinn laus.
Einn þátturinn í þessari aðhlynningu og sá spaugilegasti er nú að komast í
algleymi. Eða einsog einn forsetaframbjóðandinn sagði: „Við lifum í lýðfrjálsu
landi þar sem það er sjálfsagt að þjóðin kjósi sér þjóðhöfðingja. í slíkum
kosningum má að sjálfsögðu búast við nokkrum hita.“
Ef það er rétt að við lifum í lýðfrjálsu landi, hvers vegna kýs þjóðin þá aldrei
um meginmál, eins og eign framleiðslutækjanna, áframhaldandi launavinnu eða
3