Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Side 48

Þröstur Ólafsson
Alþjóðlegar efnahagshorfur
og þriðji heimurinn
Út frá sjónarmiði hagsögunnar stöndum við á tímamótum í efnahagsþróun
heimsins.
í fullar tvær aldir höfum við búið við efnahagsskilyrði sem urðu til í
iðnbyltingunni miklu, sem hófst á Englandi um 1750 en á meginlandi Evrópu
liðlega sextíu árum síðar. Þetta tímaskeið hagsögunnar er af sumum nefnt
Umskiptaskeiðið mikla og þeir sömu telja að því muni ljúka eftir eina til tvær
aldir. Þá verði heimurinn „aftur“ kominn í efnahagslegt jafnvægi, sem fór úr
skorðum með iðnbyltingunni, og nýtt hagsögulegt tímaskeið muni þá taka við.
Þá verði þrotin öll þau hráefni sem hefðbundinn iðnaður byggir framleiðslu sína
á og sjálfvirkni orðinn ríkjandi þáttur í framleiðslunni. En innan þessa fjögur
hundruð ára langa umskiptaskeiðs eru nokkrir smærri áfangar. Við stöndum nú
á mörkum tveggja, eins og síðar verður rakið.
Það tók Evrópu u. þ. b. fimm hundruð ár að búa sig undir iðnbyltinguna.
Samfelld og á vissan hátt markviss þróun í landbúnaði og verslun ásamt
nauðsynlegum pólitískum breytingum voru forsenda þess að iðnbyltingin, sem
varð að hagkerfi sem við köllum kapítalisma, gat beygt heiminn undir lögmál
sín.
Miklu bleki hefur verið eytt í að færa rök fyrir því af hverju iðnbyltingin átti
sér stað í Evrópu en ekki einhvers staðar annars staðar s. s. í Kina eða Afríku. Til
viðbótar þeirri þróun í landbúnaði og verslun, sem átti sér stað í Evrópu allt frá
upphafi þrettándu aldar, þarf að bæta við landafundunum og þeirri byltingu í
utanríkisverslun sem þeir ollu, en auk þess siðfræði kristinnar trúar — ekki síst
mótmælenda.
Þessi atriði eru mikilvæg vegna þess sem á eftir kemur, því sumir álíta vöntun
á þessum ökonómísku forsendum eina meginorsök vanþróunar annara heims-
hluta.
Afleiðingar iðnbyltingarinnar á þjóðir heims hafa verið meiri og djúptækari
en nokkurs annars sögulegs atburðar, ef svo má að orði komast. Kjarni iðn-
38