Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Side 50

Tímarit Máls og menningar
Baksviðið verður ný tegund stéttarbaráttu þar sem fólkið (ekki bara hefðbund-
inn verkalýður) krefst beinnar aðildar að stofnunum og stjórnun þeirra. Hag-
vöxtur mun fara minnkandi og um leið aukast átökin um stjórnun kerfisins.
Þær stofnanir sem mikilvægastar eru í alþjóðlegu samhengi eru þjóðríkið og
fjölþjóðlegir auðhringar, það fyrrnefnda á sviði stjórnmála en það síðara á sviði
efnahagsmála. Það sem þó mun skipta sköpum í mótun framtíðarinnar eru
afleiðingar hinnar alþjóðlegu samtengingar efnahagsþróunar auðvaldsheimsins
síðustu fimmtiu ára, en þó einkum áranna eftir seinni heimsstyrjöld. Blysberar
þessarar samtengingar eru fjölþjóðafyrirtækin.
I ljósi þeirra yfirborðskenndu og grófu alhæfinga á ferli efnahagsþróunar,
sem gefin var hér að framan, munum við reyna að ákvarða stöðu okkar nú
og hverjar horfurnar séu. Afdrif þriðja heimsins svokallaða skipta þar mestu
máli og umfram allt hvernig honum tekst að takast á við vandamál sín, en þó
framar öðru að þróa efnahagslíf sitt. Bæði nýlendur og síðan þriðji heimurinn
voru og hafa verið einhliða háð hinum vestrænu iðnríkjum og arðráni þeirra. Sú
framtíðarsýn sem ýmsir aðilar, m. a. Sameinuðu þjóðirnar, hafa unnið að
undanfarin ár gerir ráð fyrir þvi að nú stefni allt í þá átt að allir verði öllum
háðir. I stað þess að sá ríki haldi korða að barka fátæka mannsins laumi nú sá
síðast nefndi skammbyssu undir bringspalirnar á þeim fyrrnefnda og haldi
honum í skefjum.
Það mun hafa verið einhvern tíma seint á sjötta áratugnum sem hugtakið þriðji
heimurinn skaut upp kollinum. Þótt orðið leiði hugann að fátækt og kúgun, þá
er geysimikill munur á löndum þriðja heimsins, hvort sem er pólitískt eða
efnahagslega.
Almennt séð er þetta hugtak notað yfir þjóðir Rónönsku Ameríku, Afríku
og Asíu, sem eru alls milli níutíu og hundrað talsins.
Að undanskildum þjóðum Rómönsku Ameríku, sem fengu sjálfstæði sitt frá
Spánverjum snemma á nítjándu öld, hafa flestar þessara þjóða öðlast sjálfstæði
sitt á síðustu 25 árum. Sumar búa við einræði, aðrar lýðræði, sumar við kúgun,
aðrar við frelsi. Svipuðu máli gegnir um efnahagsafkomuna. Þarna eru sárfá-
tækar þjóðir eins og Chad, Burma og Haiti, en einnig ríki eins og Libya, Mexico
og Saudi-Arabía með fimmtán til tuttugu sinnum hærri meðaltekjur en þær
fyrrnefndu. Þarna eru ríki sem skipuleggja efnahagsmál sín eftir sósíalískum
forskriftum, önnur sem taka mið af kapítalískum markaðsbúskap og enn önnur
sem liggja einhvers staðar þarna mitt á milli.
Sum þessara ríkja hafa hreinlega selt sig erlendum auðhringum, önnur
40