Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Qupperneq 53

Alpjððlegar efnahagshorfur og þriðji heimurinn
Þótt við Islendingar höfum tekið langt stökk á tiltölulega skömmum tíma, þá
voru okkar aðstæður mun hagstæðari en flestra þróunarlanda. Ólæsi var ekkert
og menntunarstig í þokkalegu ástandi. Auk þess vorum við það heppin að
öðlast sjálfstæði fyrir liðlega sextíu árum síðan og gátum tímanlega komið í veg
fyrir að erlend fyrirtæki settust hér að. Menn gætu rétt ímyndað sér hvernig
umhorfs væri hér efnahagslega og hve mikið væri búið að byggja hér upp ef
erlendir auðhringar ættu bróðurpartinn í fiskvinnslu og orkuframleiðslu hér á
landi. Ekki megum við heldur gleyma því hvílíkur efnahagslegur hvalreki
heimsstyrjöldin var okkur.
Velflest þróunarríkin hafa auðhringana þegar blýfasta hjá sér og eru þeim
stórlega háð. Jafnvel Kúba, sem gerði hetjulega tilraun til að losna undan
efnahagslegum sem pólitískum áhrifamætti vestræns hagkerfis, hefur miðað
mun seinna og minna fram á við en búist hafði verið við. Auðhringarnir stjórna
nefnilega ekki bara öflun og úrvinnslu heldur engu síður dreifingu, sölu og
þjónustu.
Auðhringarnir eru það vald sem þriðji heimurinn þarf að heyja hvað harðasta
baráttu við næstu tvo áratugina. Sú barátta verður margs konar. Hún verður
einkum í því formi að setja þeim skilyrði, ekki reka þá burt eða meina þeim
aðgang að auðlindum heldur að reyna að tryggja að starfsemi þeirra skilji
eitthvað efnahagslega uppbyggilegt eftir sig, en ekki félagslega og pólitíska
auðn ásamt efnahagslegu öngþveiti eins og nú. Auðhringunum verður ekki
útrýmt úr efnahagslifi heimsins. Þeirra tími er rétt að hefjast. Ymsar þróunar-
þjóðir reyna sjálfar að byggja upp auðhringa sem eins konar gagnverkandi
auðvald.
Við Islendingar höfum gert þetta m. a. með stuðningi allra flokka við
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna og Flugleiðir svo eitthvað sé nefnt.
I þeirri framtíðar kortlagningu sem Project 2000 dregur upp er íslandi að
sjálfsögðu ekki sleppt. Við eigum að láta umheiminn hafa orku og fisk, en fá í
staðinn hráefni og fullunninn iðnvarning. Ef við lítum svo á að það sé lán að
búa við innlenda atvinnurekendur fremur en erlenda auðhringi — og það er
skoðun höfundar þessarar greinar— þá stöndum við almennt séð ekki sem verst
að vígi, nema hvað orkuna snertir. Þar er ásóknin mest og mótstaðan hvað
minnst. Við höfum það þróað efnahagslíf að okkur er vorkunnarlaust að halda
því áfram, þrátt fyrir þær alheims efnahagsaðstæður sem blasa við okkur. Við
erum ekki, eins og færa má rök fyrir í þriðja heiminum, þolendur auðhringa-
hagkerfis, heldur mikli fremur gerendur. Við höfum það í hendi okkar enn
hvort við tökum við þeim eða ekki, þar þarf engin efnahagsleg þvingun til að
43