Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Síða 77

Hafnarháskðli og íslensk menning
að vísu verulega eftir 1800, en samt sem áður dóu tæplega 11% allra íslenskra
Hafnarstúdenta fram til 1918 í æsku. Enn fleiri settust að i Danmörku og
Noregi, margir þeirra urðu danskir embættismenn, og nokkrir fluttust til
annarra landa. Nálega fjórðungur allra íslenskra Hafnarstúdenta kom því ekki
aftur til íslands. Hinsvegar fór því fjarri að allir þeir sem settust að í Kaup-
mannahöfn slitnuðu úr tengslum við íslenska menningu og íslensk vísindi;
margir þeirra áttu afdrifaríkan þátt í þeirri þróun sem varð frá lokum 18. aldar
fram á þessa öld, eins og síðar verður vikið að.
Fátt hefur átt meiri þátt í að gera íslendingum fært að stunda nám i
Kaupmannahöfn en forréttindi þeirra til kommúnítetsins (,,klausturs“) sem
þeir fengu 23. des. 1579 og sem einnig tóku til ókeypis bústaðar á Garði frá
1623. Þar bjuggu flestir íslenskir Hafnarstúdentar a.m.k. einhvern hluta náms-
ára sinna þangað til 1918, þeir síðustu raunar nokkru lengur. Án þessa styrks
hefðu margir þeirra engan kost átt á námi við Hafnarháskóla. Þegar islenskum
stúdentum fór að fjölga í Kaupmannahöfn á 19. öld höfðu bæði danskir
stúdentar og forráðamenn Garðs horn í síðu þessara forréttinda, sem ekki var
nein furða, þar sem miklu strangari kröfur voru gerðar til danskra stúdenta ef
þeir áttu að fá Garðsvist; þar að auki var ekki trútt um að sumir íslendinganna
misnotuðu Garðsdvöl sína með því að blóta fremur önnur goð en þau aka-
demísku. Islendingar mega því vera dönskum stjórnvöldum þakklátir að þau
skyldu aldrei skerða forréttindi þeirra, enda þótt eftir því væri leitað af forráða-
mönnum Garðs. Þó að ýmsir íslenskir Garðbúar lykju ekki embættisprófi í
Höfn, kom oftast í ljós að Hafnarárum þeirra hafði ekki verið eytt til einskis.
Sé reynt að athuga lítillega hvers konar menntun íslenskir stúdentar fengu
við Hafnarháskóla fyrstu aldirnar og hvað úr þeim varð þegar þeir komu heim,
ber fyrst að minnast þess að megináherslan var lengi vel á guðfræðikennslu;
Hafnarháskóli var höfuðvígi siðskiptanna og rétttrúnaðar mótmælenda,
fremsta verkefni hans var að mennta andlegu stéttina. Þetta átti vitaskuld líka
við fyrstu kynslóðir íslensku stúdentanna. Fyrsti íslenski Hafnarstúdentinn sem
lét verulega til sín taka í menningarmálum Islendinga var Guðbrandur
Þorláksson. Hann var við nám í Kaupmannahöfn 1561—64, varð skólameistari
í Skálholti, þegar hann kom heim og 1571 biskup á Hólum. Meðal kennara hans
i Höfn voru kunnir menn eins og Niels Hemmingsen og Poul Madsen, síðar
Sjálandsbiskup, sem var stoð hans og stytta og tryggur vinur árum saman. Með
drjúgri bókaútgáfu sinni og röggsamlegri stjórn biskupsdæmisins átti Guð-
brandur meiri þátt í að festa siðskiptin í sessi en nokkur annar. Hann lét prenta
á íslensku nauðsynlegustu bækur kirkjunnar, biblíuna, sálmabók og grallara,
67