Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Qupperneq 79

Hafnarháskðli og íslensk menning
hann i allstóru riti sem hann sendi frá sér 1597, en það var ekki prentað fyrr en
fyrir 30 árum. En i framhaldi af þessu riti samdi hann fyrstu íslandssöguna,
Crymogæa, sem kom út á prent 1609, og raunar mörg fleiri rit, sem hér verður
ekki rætt um. En það voru danskir sagnfræðingar, menn eins og Niels Krag,
Venusin og Huitfeldt sem hvöttu Arngrim til sagnfræðilegra starfa, en einmitt
þessi störf urðu næsta afdrifarík i islenskri menningarsögu. Annarsvegar sönn-
uðu þau erlendum lesendum að i islenskum fornritum væru varðveittar merki-
legar heimildir um sögu Norðurlanda og Islands, og með þvi hófust rannsóknir
fræðimanna á fornum ritum Islendinga, en það fræðasvið liafa menn síðan
fengist við, ekki aðeins á Norðurlöndum heldur viða um heim. Hinsvegar færði
Arngrimur löndum sínum nýtt menningarviðhorf, nýjan skilning á fornrit-
unum i anda húmanismans, nýja skoðun á sögu Islands, sem raunar mátti heita
einráð næstu aldirnar. Hugmyndir húmanismans voru að visu ekki ókunnar
háskólagengnum Islendingum, en það kom i hlut Arngrims að koma þeim á
framfæri meðal annarra Islendinga.
Fyrstu Danirnir sem notfærðu sér efnivið Arngrims að einhverju marki voru
þeir Ole Worm og St. J. Stephanius, en þeir voru brautryðjendur i þeim
fjölmenna hópi danskra fræðimanna sem hafa starfað með Islendingum á þessu
sviði, og þeir lögðu fram fyrsta skerfinn til þess að kynna íslenskar fornbók-
menntir fyrir fjölmennari lcsandahóp. Kunnátta þeirra i islenskri tungu stóð þó
aldrei jafnfætis áhuga þeirra, svo að þeir urðu að leita til Islendinga um aðstoð
og þýðingar. Ole Worm varð snemma sérstakur hollvinur Islendinga, sem m.a.
má sjá á því að hann varprceceptorprivatus (einkakennari) 19 íslenskra stúdenta á
prófessorsárum sínum; við flesta þeirra átti hann bréfaskipti eftir að þeir sneru
aftur til Islands, auk margra annarra, m.a. við Arngrim lærða og Brynjólf
biskup. Ole Worm var einneginn fyrsti danski fræðimaðurinn sem leitaði
vitneskju um íslensk náttúrufyrirbæri hjá bréfavinum sínum og hvatti nokkra af
íslenskum stúdentum sínum til þess að leggja stund á náttúrufræði og læknis-
fræði. Afdrifaríkara var þó að Ole Worm og Stephanius urðu fyrstir til að afla
sér islenskra handríta frá Islandi; þau tiltölulega fáu islensk handrit sem áður
höfðu borist til Danmerkur höfðu komið frá Noregi. En með þessum tveimur
mönnum hófst sú söfnun islenskra handrita í Danmörku og síðar í Svíþjóð sem
náði hámarki í óþreytandi og altæku söfnunarstarfi Árna Magnússonar.
Þær rannsóknir á íslenskum fornbókmenntum sem Arngrimur lærði var
upphafsmaður að vegna beinna tilmæla danskra húmanista héldu áfram á næstu
öldum, og miðdepill þeirra var Hafnarháskóli. Grundvöll þeirra lagði Árni
Magnússon með því að arfleiða háskólann að handritasafni sínu og fjármunum,
69