Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Page 95

Stafur Prosperós
perós, talað beint til áheyrenda, eintal handan við tímann. En fyrir Ofviðrinu eru
lika tveir forleikir. Hinn fyrri er sá leikræni; hann fer fram á skipinu sem elding
hefur kveikt í og stormurinn kastað upp á sker. Hinn forleikurinn er frásögn
Prosperós af því, hvernig hann hafði misst hertogadæmi sitt og lent í útlegð á
óbyggðri eyju; þar er gerð grein fyrir fortíð persónanna í leiknum.
Fljótt á litið virðist fyrri forleikurinn óþarfur, eins og loka-eintal Prosperós.
Hann á sér stað utan eyjunnar, og verður aðeins nokkurs konar umgerð. En
hann á sér tvennan listrænan tilgang. Hann sýnir raunverulegt ofviðri, til
greiningar frá því innra roki af æði, sem mun grípa persónurnar í augsýn
áheyrenda. Það er ekki fyrr en ofviðrið í heimi efnisins hefur verið sýnt, að
siðvöndunin er í frammi höfð. Allt sem gerist á eynni verður leikur innan leiks,
sýning sem Prosperó setur á svið.
En þessi leikræni forleikur hefur einnig annan tilgang. Þar er sýnd ljóslifandi
ein af megin-málstæðum SRakespeares, skipan samfélags andspænis blindum
náttúruöflum. Skipið hefur konung innan borðs. Hvað er konunglegt vald og
hátign andspænis ólmum höfuðskepnum? Ekkert. Shakespeare hefur upp fræga
áköllun Panurges úr fjórðu bók Gargantúu og Pantagrúels, en á miklu skarplegri
og sterkari hátt.
Gonsaló. Nei, stiiltu þig, vinur minn!
Bátsmaður. Já um leið og sjórinn. Burt! Hvað skcyta þessir brimstólpar um
konungs nafn? Farið niður; og þegið! Ekki að glepja okkur!
Gonsaló. En mundu, góði, hvern þú hefur á skipsfjöl.
Bátsmaður. Engan sem ég elska meir en sjálfan mig. Þér eruð ráðherra; ef þér
getiö skipað þessum höfuðskepnum að þegja, svo allt detti um leið í dúna-
logn, þá snertum við ekki á siglustreng framar. Sýnið nú myndugleikann; ef
þér getið það ekki, þá þakkið fyrir langt líf.. . (1,1)
Þetta er hugmið Les konungs í hnotskurn.
í forleiknum fý'rir Ofviðrinu er hátignin svipt heilagleik sínum rétt einu sinni,
svo sem mest var. ,í anda nýjunar-tímans. I návígi við organdi brimsjó er
bátsmaður kónginum meiri.
Svo er það frásögn Prosperós, sem er hinn forleikurinn fyrir Ofviðrinu. Það er
löng saga og virðist hafa gleypt ómelt nokkur atriði úr gömlum leik, sem
Shakespeare hefur að líkindum haft fyrir efnisþráð. Það skiptir ekki máli. Saga
Prosperós fjallar um eitt af þeim megin-hugmiðum, sem allt að því stríddu á
Shakespeare, þar sem er góður og vondur drottnari, valdræningi sem steypir
lögmætum þjóðhöfðingja af stóli. Þetta er skoðun Shakespeares á veraldarsög-
85