Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Blaðsíða 98

Timarit Máls og menningar
Prosperó. Hvað? er ólund í þér?
Hvers ættir þú að geta krafizt?
Ariel. Frelsis.
Prnperó. Fyrr en þín vist er öll? Nei, ónei! (1,2)
Hugmið til ofbeldis hefur þegar komið fram tvívegis. En á eynni er ótalin
persóna í þeim leik: Kalíban. Sama temið verður endurtekið með sömu mála-
vöxtum í þriðja sinn. Aðeins verður nú skipt um hlutverk, og Shakespeare mun
koma fyrir nýjum spegli. Að þessu sinni verður það spéspegill. Kalíban er
afkvæmi Síkóraxar í tygjum við djöfulinn. Eftir fráfall hennar hlaut hann vald
yfir eynni. Hann var þar lögmætur drottnari, að minnsta kosti í lénsstjórnar-
skilningi. Kalíban glataði ríki sínu, rétt eins og Prosperó hafði misst hertoga-
dæmið. Kaliban laut í lægra haldi fyrir Prosperó, eins og Prosperó hafði beðið
ósigur fyrir Antóníó. Áður en sjálfur siðbótar-leikurinn fer fram, og fjandmenn
Prosperós rata i eldraun æðisins, hafa þegar verið leiknir tveir þættir i léns-
söguleik á hinni óbyggðu ey.
Kalíban. Eyjan er mín, — ég sver við Síkóraxi,—
þú tókst hana af mér. Þegar þú komst fyrst,
þá straukstu mér með gælum, gafst mér vatn
með berjum i .. .
ég
var eigin kóngur. (1,2)
Fyrsta uppreisn Kalíbans varð í forsögu leikritsins. Kalíban réðst á Miröndu og
reyndi að nauðga henni. Sú tilraun mistókst. Kalíban var lokaður inni í helli,
kúgaður til að bera eldivið og vatn, og varð að þola píslir, svo sem krampa,
iðrakvalir og stungur. Shakespeare er meistari hins bókstaflega. Þrautir Aríels
eru afhverfar, og frelsið sem hann æskir er einnig afhverft. Það er í þvi fólgið að
vera alls engu háður. Þrautir Kalíbans eru hluthverfar, líkamlegar, dýrslegar.
Persónur i leikritum Shakespeares eru aldrei kynntar án tilefnis. Þegar Aríel
birtist í fyrsta sinn, eru uppi kröfur um frelsi. Fyrstu kynnum af Kalíban fylgir
endurminning um uppreisn. Það er þræll, sem þar er á ferð. Harðneskjan í þeirri
sýnu hefur sinn ákveðna tilgang, einnig efnisbært og ruddalegt svipmót hennar.
Prosperó. Þú eitrað fól, sem fjandinn sjálfur gat
við dækjuflagði! fljótur! kom þú hér!
Kalíban. Svo banvæn dögg, sem móðir mín gat fleytt
með krummavæng af fúa-fenjum, drjúpi
á ykkur bæði! Nákul ykkur nísti
og kaunum slái! (1,2)
88