Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Qupperneq 100

Tímarit Máls og menningar
hví skyldu þeir ekki allt að einu vera til á hnöttum himingeimsins? Þetta er sú
niðurstaða, sem Giordano Bruno komst að; og fyrir það var hann brenndur á
báli árið 1600, sakaður um villutrú. Um þessar mundir tók Shakespeare til við
Hamlet. Ofviðrið var samið ellefu árum síðar.
Nýlega hafa skýrendur rakið uppruna Ofviðrisins til frásagna af leiðangri enska
flotans til Virginíu árið 1609. Leiðangur þessi misheppnaðist. Forustuskipið, Sea
Adventure, hreppti storm og fórst; en skipverjar náðu landi á óbyggðri eyju, sem
var ein af Bermútaeyjum. Þar héldust þeir við i tíu mánuði; þá smíðuðu þeir tvö
ný skip og komust að lokum til Virginíu. Eyjarnar, sem stormurinn hrakti þá til,
nefndu þeir Djöfulseyjar. Á næturþeli þóttust þeir heyra kynlegt ýlfur og
hávaða, sem þeir kenndu illum öndum, að því er samtíma frásagnir herma.
Þangað kann Shakespeare að hafa sótt orð bátsmannsins um
. . . óhljóö undarleg,
öskur og skræki, væl, og hringl í hlekkjum
og ýmiskonar annarlegar hrinur. (V,l)
Þessar frásagnir hneyksluðu landnemana, og nýlenduráð Virginíu gaf út bækl-
ing eftir William Barrett, þar sem því var lýst yfir, að orðrómur sá, að á
Bermúta-eyjum væri reimt af djöflum og illum öndum, væri uppspuni, eða að
minnsta kosti ýkjur, og „ekkert í þessum hörmulega skopleik gæti dregið kjark
úr nýlendumönnum.“' Landnemarnir í Virginíu túlkuðu Shakespeare skyn-
samlegar en ýmsir af nútima ritskýrendum hans.
Menn hafa einnig komizt að raun um að Prosperó fóðraði Kalíban á einhvers
konar óætum „lækja-krækling,“ sem minnzt er á í sögnum af leiðangrinum
ófarsæla. Þar sem Aríel kveikir í skipinu („Svo brá ég mér á dreif, og logum lék
hásiglu, bugspjót, rá og reiða í senn“) hafa sumir Shakespeares-fræðingar séð fyrir
sér hrævarelda, sem svo illan geig settu að skipbrotsmönnum við Bermúta-eyjar.
Hugsýnir Shakespeares áttu sér ávallt stað í veruleika samtimans; og því varð
heimurinn svo sem hann sýndi hann i hnotskurn á sviðinu, jafnvel enn raun-
stæðari. En það var ætíð heimurinn allur. Þess vegna kemur fyrir ekki að leita að
lengdar- og breiddar-gráðum á eyju Prosperós.
Ofviðrið ber án efa nokkurn keim af löngum sjóferðum og dularfullum eyði-
eyjum; en þar gætir einnig kviða og dirfsku þeirrar niðurstöðu sem Giordano
1 Tilvitnun L. Chambruns, Shakesþeare Retrouve', París, 1947.
90