Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Síða 113

Stafur Prospcrós
Þegar siðbótar-leiknum er lokið, hlýtur töframætti Prosperós einnig að ljúka.
Aðeins bitur vizkan stendur eftir.
Annar kafli úr ritum Leónardós virðist mér vera nákominn Ofviðrinu. León-
ardó talar um stein, sem oltið hefur ofan af fjallstindi. Menn stíga yfir hann,
dýrahófar traðka á honum, vagnhjól velta yfir hann. Hann segir að lokum:
„Þessi verða örlög þeirra, sem hverfa frá einlífi, frá lífi sem helgað er íhugun og
hugleiðslu, i því skyni að búa í borgum á meðal manna sem eru haldnir af synd.“
í þessu broti er sú dapra beiskja, sem skyggði á brottför Prosperós frá eyjunni:
en þaðan held ég heim til Mílanóar,
og jafnan uppfrá þvi skal þriðja hver
mín hugsun verða gröfin. (V,1)
Þessi skil Leónardós milli hugsunar og athafnar, þar sem annars vegar er ríki
frelsis, réttlætis og skynsemi, og hins vegar skipan náttúrunnar og sagan, þau
komu enn harðar við síðustu kynslóð nýjunartímans, þá kynslóð sem Shake-
speare fæddist til. Fólk fann til þess á þeirri tíð, að mikil öld var að renna sitt
skeið á enda. Samtíminn var viðsjárverður, framtíðin jafnvel enn skuggalegri á
svipinn.
Hinir miklu draumar húmanista um betri tima höfðu ekki rætzt; þeir
reyndust aðeins vera draumar. Aðeins beisk vitund um glataðar hillingar stóð
eftir. Með hinu nýja peningavaldi virtist lénsveldið forna enn grimmilegra.
Strið, hungur, drepsóttir, ógnarstjórn þjóðhöfðingja og ægivald kirkjunnar —
þetta var veruleikinn. Elsabet ríkti með óbilgirni á Englandi. Ítalía var ofurseld
Spánverjum. Giordano Bruno var fenginn í hendur Rannsóknarréttinum og
brenndur á Campo di Fiore.
í lok sextándu aldar mátti svo virðast, sem kerfi Kópernikusar hefði unnið
lokasigur. Það hafði í fyrsta sinn hlotið staðfestingu reynslunnar, og kom þar til
uppfinning sjónaukans og fundur tungla Júpíters, sem Galileó uppgötvaði.
Ritgerð hans um stjörnufræði, sem út kom 1610 — nær samtímis Ofviðrinu —
táknaði nýjan sigur vísindanna. En sá sigur var meiri í sýnd en raun. Sidereus
nuntius hringdi út öldina miklu. Að vísu vakti það rit ímyndunarafl Campanella,
en það var lýst villutrúarrit. Skuggaleg kreddutrú aristótelesarsinna var aftur
komin í sókn. Árið 1618 felldi Hinn heilagi réttur þann úrskurð, að kenning
Kópernikusar og svo kölluð Pítagórasar-stefna væri í mótsögn við Biblíuna.
Árið 1633 fór málareksturinn fram gegn Galíleó, og hann afneitaði villutrúar-
viðhorfum sínum opinberlega:
103