Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Page 121

Stafur Prosperós
blindri uppreisn sinni, barnalegri og myrkri, í ósk sinni um frelsi, sem í hans
vitund merkir ekki annað en væran svefn og mat. Hann er harmpersóna, af því
hann getur ekki unað sínu hlutskipti, hann hvorki vill né getur sætt sig við
örlög sín — að vera fífl og þræll. Renan sá múginn (demos) í Kalíbani; í
framhaldi sínu af Ofviðrinu fór hann með hann til Mílanóar og lét hann fremja
aðra valdsteypu gegn Prosperó og fá sigur. Guéhenno samdi vörn fyrir Kalíban
— lýðinn. Hvortveggja þessi túlkun er lágkúruleg og óréttlát gagnvart Kalíbani
Shakespeares.
í Ofviðrinu er tónlist Aríels og tónlist Kalíbans. Leikur þessi verður ekki
sýndur án þess vandlega sé þar skil á gert. En í Ofviðrinu verður eitt andartak,
þegar tónlist Kalíbans og Aríels renna saman. I þeirri svipan sprettur einnig
fram tignarleg ljóðlist Shakespeares. Trinkúló og Stefanó eru hræddir við tónlist
Aríels. Kalíban heyrir hana:
Ekkert að hræðast! eyjan glymur öll
af fögrum hljóm, sem aðeins vekur yndi;
oft kliða tónar þúsund þýðra strengja
og hjúfra mér við eyra, og raddir óma
oft, þó ég sé að vakna af værum blundi,
og syngja mig í svefn; þá dreymir mig
að skýin opnist iðjabjört af dýrð
sem yfir mig skal rigna, svo ég vakna
og græt af því ég þrái meiri draum. (III.2)
Þessi kafli er í mínum augum sköpunarsaga Shakespeares. Þarna hefst saga
mannkynsins. Sú saga sem leikin hefur verið á eynni. Kalíban hefur enn verið
blekktur. Hann hefur beðið ósigur, samskonar ósigur og Prosperó. Kalíban á
engan töfrasprota, og honum gagnast enginn loddarastafur. Hann hefur í
misgripum haldið að drykkjurútur væri guð. En hann hefur lent inn á þann stíg
sem Prosperó hefur fetað. Hann hefur gengizt undir raun, og tálsýnir hans hafa
horfið honum. Hann verður að byrja á upphafinu að nýju. Rétt eins og Prosperó
verður að byrja að nýju, þegar hann snýr aftur til Mílanóar til þess að verða þar
hertogi öðru sinni. „Nú vil ég vera hygginn," segir Kalíban í lokin. Og þegar
Prosperó er farinn, mun hann klifra hægt, á fjórum fótum, upp á hæsta auða
svæðið á eyju Bosch, eins og Shakespeare sýndi hana.
Aðeins tvær persónur eru undan þegnar því endurtekningar-lögmáli, sem
fólgið er í gerð leikritsins. Það eru þau Míranda og Ferdínand. Þau taka ekki þátt
i þeirri veraldarsögu, sem leikin er á eynni; eða öllu heldur, þau taka þátt í henni
111