Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Blaðsíða 103

Skólaumbœtur og skðlagagnrýni
spurt um vinnuálag og vinnuumhverfi og verkalýð veitt sérfræðiaðstoð í hags-
munabaráttunni. Langtímamarkmiðið er umsköpun vísinda svo að þau þjóni
velferð fólks en ekki gróðasjónarmiðum „hagvaxtar“.
2) Aðrir telja að kapítalískt eðli þekkingarinnar eigi dýpri rætur en svo.
Kapítalískir framleiðsluhættir skilji andlega þætti vinnunnar frá hinum verk-
legu og beiti þeim fyrrnefndu gegn þeim síðarnefndu. Sú þekking á náttúru,
manni og samfélagi sem auðmagnsþróunin hafi leitt fram á yfirborðið sé og
verði kapítalísk. Hlutverk sósíalískra menntamanna hljóti að vera að afhjúpa
kapítalískt eðli þessarar þekkingar, hlutleysisyfirbragð hennar og notkun til
arðráns og kúgunar. Með slíkri gagnrýni megi annars vegar vekja náms- og
menntamenn til skilnings á eðli samfélags og eigin stöðu í því og hins vegar
leggja sósíalískri þróun verkalýðs vopn í hendur með afhjúpun á andstæðingn-
um.
í síðarnefnda viðhorfinu felst í raun samþjöppun á efni þessarar greinar, svo
að það ætti að skýrast þegar á líður. Eg ætla mér fyrst og fremst að ræða
áðurnefnda skólaumræðu „eldri kynslóðarinnar" og reifa út frá henni það sem
ég tel vera grundvallaratriði sósíalískrar stefnu í skólamálum. Að lokum hyggst
ég fara nokkrum orðum um þróun íslenskra skólamála og svara þeirri spurningu
hvort sósíalískan valkost sé að finna í íslenskum menntamálum.
(Ath. að tölur í svigum hér að aftan vísa til heimildaskrár í lok greinarinnar.)
1. Umrœða sósíalískra skólamanna
Á árinu 1977 kvaddi sér hljóðs í opinberri umræðu dágóður hópur sósíalískra
skólamanna og reit stuttar tímaritsgreinar, dagskrárgreinar í Þjóðvilja og erindi.
Þessi skrif túlka mjög svipuð sjónarmið, þrátt fyrir áherslumun og ýmsan minni
háttar ágreining. Því mun ég ekki rekja hvert framlag fyrir sig heldur leitast við
að gefa yfirlit yfir þau meginsjónarmið sem komu fram í umræðunni í heild.
í nokkrum greinum er reynt að setja fram sósíalíska gagnrýni á hlutverk
skólans í auðvaldssamfélagi. Sú gagnrýni hefur beinst að þremur meginatriðum,
hlutverki skólans sem félagslegrar skilvindu, hugmyndalegri innrætingu hans
og því hlutverki að framleiða vinnuafl er hentar þörfum auðmagns.
Félagslegt skilv'mduhlutverk skólans. Þessi gagnrýni er rauður þráður margra
skrifa um menntamál. Loftur Guttormsson gerir einna itarlegasta grein fyrir
þessum gagnrýnisþætti (1).
Hann sýnir fram á haldleysi þeirrar hugmyndafræði frjálshyggjunnar að
89