Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Page 121

rýnenda og fræðimanna um tiltekin verk
eða höfunda og mættu þeir sem annast
bókaútgáfu hér gjarnan hafa þetta í huga.
Það væri t. d. ekki litill fróðleikur að úr-
vali úr þvi sem íslendingar hafa sagt á
prenti um Laxness og skáldverk hans, og
úr sögu islenskrar leiklistar mætti vel
hugsa sér sams konar verk um ákveðin
tímabil eða listamenn.
Eg er ekki í aðstöðu til að meta hversu
góða mynd dómar Ásgeirs Hjartarsonar í
úrvali Ólafs Jónssonar gefa af íslenskri
leiklist á árunum 1959—71. Þvi miður
skrifar hann enga yfirlitsgrein um þetta
timabil svipað og hann gerir um fyrsta
áratug Þjóðleikhússins, en sú grein er birt
í upphafi bókarinnar. Þess vegna er erfitt
að gera sér grein fyrir þvi hvern hug hann
bar til leikhússins á umræddu skeiði;
maður hefur ekki við annað en eigin get-
speki að styðjast. Huglægar athugasemdir
án rökstuðnings eru sjálfsagt óheppilegar í
ritdómum af hvaða tagi sem er, en ég ætla
samt að leyfa mér að geta þeirrar tilfinn-
ingar sem ég fékk stundum við lestur
þessarar bókar, að áhugi og snerpa Ásgeirs
hafi minnkað nokkuð frá fyrra tímabili
hans sem Tjaldið fellur er til vitnis um.
Hvort þar var fremur um að kenna
leiðinlegu leikhúslifi sem þoldi ekki
ströngustu kröfur og breyttist lítt til
batnaðar, eða þreytu leikdómarans sjálfs
veit ég ekki; trúlega getur enginn skorið
úr því eftir á. Sjálfsagt hefur Ásgeir fundið
fyrir þeirri einangrun sem íslenskur leik-
dómari starfar i, en í stuttri grein um
leikdóma, sem birt er síðust í þessari bók,
ræðir hann raunar um erfiða aðstöðu
gagnrýnandans og hefur henni ekki verið
betur lýst af íslendingi, svo að mér sé
Umsagnir um bcekur
kunnugt. Hann var manna háttvísastur í
dómum sínum, miklu fúsari til að lofa en
lasta og hafi honum þótt íslensk leiklist
stöðnuð er fullt eins líklegt að hann hafi
kosið að þegja um þá skoðun opinberlega
en gripa til svipunnar. „Og ekki verður
annað sagt með sanngirni en sýningin hafi
tekizt vonum framar, þó að atriðin væru
dálítið misjöfn og ekkert kraftaverk
gerðist — en þau eru raunar nokkuð
sjaldgæf í íslenzkum leikhúsum," segir
hann i leikdómi frá 1967 — og kannski
lýsir þessi þurrlega athugasemd skoðun
gagnrýnandans betur en nokkur skamma-
grein gæti gert.
Mikið lof hefur verið borið á Ásgeir
Hjartarson fyrir kosti hans sem gagnrýn-
anda, skarpskyggni hans og stílsnilli, og
verður ekki við það aukið hér. Öllu meiru
skiptir að menn reyni að átta sig á þeim
aðferðum sem hann beitir i gagnrýni sinni
og þeim skoðunum á leiklist og Ieikbók-
menntum sem skrif hans bera vitni um.
Um þau efni var hann sjálfur jafn fámáll
og um almennt ástand leikhúsmála — sé
undan skilin fyrrnefnd grein um leikdóma
— og kann ástæðan að vera sú að hann leit
ekki á sig sem sérfræðing um leikhúsmál,
heldur sem „dæmigerðan áhugamann",
óbreyttan unnanda leiklistarinnar. Leik-
listargagnrýnendur eru oft dregnir í dilka
eftir því hvort þeir gera leikritinu, texta
höfundarins eða leiksviðinu hærra undir
höfði í skrifum sínum og hvað Ásgeiri
viðvikur þurfa menn vart að fara í graf-
götur um afstöðu hans: hún er i grund-
vallaratriðum bókmenntalegs eðlis. Alla
leikdóma sína byrjar hann á rækilegri
umfjöllun um höfundinn, bókmennta-
lega stöðu hans og leikritið sjálft; að svo
107