Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Page 126

Tímarit Máls og menningar
ræða. Sem kennslubók verður hún of
viðamikil nema þá í námskeiðum á há-
skólastigi. En aftur á móti geysihagleg
handbók t. d. í öllum þeim framhalds-
skólum sem núorðið gefa nemendum kost
á að taka barna- og unglingabókmenntir
sem sjálfstæð efni.
I meginatriðum skiptist bókin í þrjá
efnishluta, mjög misstóra. Fyrst er rakin
saga barnabókarinnar á Vesturlöndum.
Þetta er mjög skýrt yfirlit þar sem bók-
menntasagan er sett í traust félagslegt
samhengi. — Síðan kemur kafli um
íslenskar barnabækur fram að síðustu
aldamótum. Hann er að vonum stuttur,
því þar var ekki um margt að ræða, jafnvel
ekki þótt teknar séu með þýðingar, eins og
Silja gerir. — Þriðji hlutinn er svo
meginhluti bókar, saga íslenskra barna- og
unglingabóka á 20. öld. Þessi hluti skiptist
raunar í niu undirkafla eftir efni bókanna
(dæmi: Bernskuminningar, Hvunndags-
sögur, Raunsæjar unglingaskáldsögur) en
sú flokkun fellur að mestu leyti í sögulega
línu. Frá henni er þó vikið í stuttum
köflum um fræðibækur, ljóð og leikrit og
myndabækur handa litlum börnum. Þar
er fremur rætt um tegundir bókmennta,
en vandséð hvernig komast hefði mátt hjá
því að flokka á fleiri en einn veg.
í aðra röndina eru íslenskar bamabcekur
1780—1979 deilurit í gömlum og góðum
skilningi. í kafla um aðferðir (bls. 15 — 16)
rekur Silja hvert hún telji eiga að vera
hlutverk barnabóka, þær eigi „umfram
allt að vekja börn til umhugsunar og að-
gerða, vera vekjandi og hvetjandi, helst
pólitískar og róttækar." Höfundur bendir
einnig á að bækur ættu að gegna alveg
sérstöku hlutverki á fjölmiðlatímum:
112
„Þær eru sá miðill sem stöðugastur er og
staðfastastur og þess vegna best fallinn til
að kenna og vekja til umhugsunar um leið
og þær þroska bókmenntasmekk lesend-
anna og skemmta þeim.“ I samræmi við
þetta kveðst svo Silja leggja mesta áherslu
í bókinni „á hugmyndir og úrvionslu
þeirra í bókum sem fjallað er um . . . Næst
mest vægi í umfjöllun um einstakar bæk-
ur og höfunda fá bókmenntalegir þættir,
og ég legg enga áherslu á að leyna afstöðu
minni til þeirra hverju sinni.“ — Þetta
þykir mér að mörgu leyti til fýrirmyndar.
Það er alltof sjaldgæft að þeir sem um
bókmenntir fjalla þori að viðurkenna að
þeir hafi skoðun — ég tala nú ekki um
jafn afdráttarlausa pólitíska skoðun og
þarna var lýst. Hins vegar verð ég að játa
að ég óttast að þessi yfirlýsing komi til
með að standa dálítið í andmælendum
Silju og gera ýmislegt af þvi sem upp mun
koma í umræðum býsna marklítið. Við
þekkjum orðið vel áróðursaðferðir svart-
höfðanna. En reynist nú þeir sem aðhyllast
borgaralegar hugmyndir um bókmenntir
menn til þess að rceda málin í fullri skyn-
semi á grundvelli þessarar bókar, þá er vel
farið. Heiðarleg og opin umræða með
skoðanaskiptum er einmitt það sem við
þurfum á að halda.
Það skýtur væntanlega skökku við eftir
að hafa fundið að lengd bókarinnar ef ég
hef nú uppi umkvörtun af þveröfugu tagi.
Kaflarnir um myndabækur, leikrit og ljóð
þykja mér of rýrir í roðinu. Silja getur þess
að upphaflega hafi hún ætlað sér að ein-
beita verkinu að skáldsagnagerð, en þótt
við nánari athugun ófært að ganga fram-
hjá öðrum bókmenntagreinum. Það hygg
ég þó hefði verið betri kostur, einfaldlega
j