Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Side 33

keim af því að vera verndargripir
(Mansrud, í vinnslu), en bjarnarbein
fyrirfinnast varla í fundum úr manna-
bústöðum (Iregren 1989, bls. 126,
o.áfr.). Tvær næstum því heilar
bjarnabeinagrindur og þrjár að hluta frá
Freyseyjarkirkju á Jamtalandi, sem
tímasettar hafa verið til 920 e.kr. +/-
140 ár og 1060 e.kr. +/- 140 ár (10),
bera svo ekki er um að villast vitni um
bjarnardýrkun fyrir kristnitöku þar um
slóðir (Iregren 1989).
Bjarndýrið er aftur á móti nánast ekki
til staðar í listrænni tjáningu. Það er
ekki einn grunnþátta í stílfærðri list og
er ekki að finna á hjálmkömbum eða
sem fylgjudýr í öðrum samsetningum
hjálmanna, aukreitis sem bjarnhami er
ekki að sjá í hinni ríku myndfræði
vendeltímans. Þó eru líkindi til að mynd
sé af bjarnhami á einu Ásubergsklæðinu
(Christensen et. Al. 1992, bls. 244) og
kannski á hinum svokallaða völustaf úr
kvenmannskumli frá víkingaöld á
Klinta á Ölandi (Price 2002, mynd
3.67). Einu staðirnir þar sem nokkurn
veginn er unnt að fullyrða að um björn
sé að ræða í myndfræðilegu samhengi
er á málmþrykki frá Þórslundi, á einni
hjálmplötu frá Valsgerði (mynd 7) og á
atgeirsegg úr kumli frá Vindli nr. 12
(Böhner 1991, bls. 208). Þess ber að
geta að Þórslundur stendur við Bjarnar-
höfða (Björnhövda, björns – höfuð).
Þegar haft er í huga hvaða vægi höfuðið
af birni hafði í sjamanatrú (Glosecki
1989, bls. 208; Näsström 1996, bls. 74,
o.áfr.; Helms 1998, bls. 27, o.áfr.), þá
má geta sér til að nafnið bendi til þess
að bjarnardýrkun hafi átt sér þar stað.
Málmþrykkið birtir mynd af her-
manni, þó ekki í bjarnarham, heldur í
návígi við tvo birni (11). Á einn bóginn
kann að virðast sem hann sé líklegur til
að enda í bjarnarkjafti, en á hinn bóginn
hefur honum tekist að særa annan
björninn helsári. Bjarndýrið er stærst,
sterkast og ginnhelgast allra þeirra dýra
sem fylgdu mögnuðustu sjamönum og
vígreifustu stríðsmönnum sem uppi
hafa verið, og það ljáði nafn sitt mestu
goðsagnahetjum Norðurlanda. Björn gat
komið fram í mannslíki með sama hætti
og sjaman gat tekið á sig bjarnarlíki
(Ingold 2000, bls. 114). Fjandsemi, sett
á svið í trúarsamhengi á milli sjamans/
stríðsmanns og dýrafylgju, er vel-
kunnugt fyrirbrigði á menningarsvæði
Evrópu og Asíu, og tengist oftlega
vígsluathöfnum. Málmþrykkið mætti
allt eins hugsast gefa mynd af hermanni
sem tæki vígslu berserks. Með því að
drepa bjarndýr, éta af keti hans og
drekka af blóði hans (sbr. altarisgöngu
kristinna) verður maðurinn hluti af
dýrinu, dýrið hluti af manninum, og
hermaðurinn eitt með fylgju sinni. Þetta
er hinn áþreifanlega og líkamlega
eining manns og dýrs. Á málmþrykkinu
frá Þórslundi gera birnirnir tilraun til að
éta manninn, og maðurinn reynir að
Lotte Hedeager
__________
33
(10) Kolefnisgreining-
in gerir ráð fyrir árinu
745 e.kr. +/- 85
(Iregren 1989, bls.
119).

(11) Raudvere leggur
áherslu á hringi sem
sjá má á fótum dýr-
anna og klærnar sem
eru áberandi á fram-
og afturfótum, en
nefnir ekki björn sem
mögulega túlkun, og
heldur því frekar fram
að um sé að ræða
Bjólf í bardaga við
óvættinn Grendil og
móður hans (Raud-
vere 2003, bls. 109).
Mynd 8. Myndsamsetning af tösku frá
Sutton Hoo (Bruce-Mitford 1979, mynd