Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Side 42

Árásum þeirra linnti ekki í um 200 ár
og þeim sem fyrir þeim stóðu var lýst
sem ófyrirleitnum villimönnum, nauð-
gandi, rænandi, ruplandi og brennandi
allt það sem í vegi þeirra varð. Allt frá
19. öld hefur alla jafna verið vísað til
þeirra sem víkinga. Lýsingar af þeim
eru mismunandi en þar kemur ítrekað
fram að þeir hafi verið heiðingjar. Það
er þó einkum í tengslum við árásirnar á
kirkjur og klaustur, líkt og í Lindisfarne
árið 793, þar sem lögð er áhersla á að
þessir norrænu menn hafi ekki verið
kristnir og að það hafi þótt sérstaklega
skelfilegt.
Þótt mönnunum úr norðri sé lýst sem
heiðingjum kemur það ekki fram í
heimildunum hvað fólst í hinum heiðna
bakgrunni þeirra. Engu að síður er sá
skilningur almennt við lýði í dag að hin
heiðna norræna trú sé einna þekktust af
þeim sem iðkuð var í Evrópu, jafnvel til
jafns á við rómverska og gríska trú.
Ástæðan liggur í hinum ríkulegu og
fjölbreyttu íslensku heimildum, en þær
gera það mögulegt að líta til baka og
inn í hinn framandi og goðsagnakennda
heim sem einkenndist af ásum, hetjum
og öðrum ómennskum vættum. Sér-
staka þýðingu hefur hér íslenski höfð-
inginn og skáldið Snorri Sturluson
(1178-1241), sem skrifaði fyrstu skálda-
handbókina um norræna goðafræði,
hina svokölluðu Snorra-Eddu.
Þegar gengið er út frá textum Snorra
eða öðrum kvæðum og sögum við
rannsóknir á norrænum átrúnaði koma
upp á yfirborðið fjöldi vandamála sem
hafa raunar verið til umræðu síðan á 18.
öld. Íslensku heimildirnar teljast til
kristinna bókmennta miðalda og sýna
hvernig íslenskir höfundar 13. aldar
túlkuðu sögu Íslands og Skandinavíu á
heiðnum tíma. Ein grundvallarspurning
í þessu samhengi er sú hvernig tengsl
voru á milli skáldskapar höfundar,
samfélags hans á 13. öld og þess heiðna
sem í raun var sögusviðið? Erum við
aðeins kynnt fyrir „heiðinni ímyndunar-
trú“ eða innihalda íslensku frásagnirnar
__________
42
„Mission impossible?“
Fornleifafræðileg rannsókn á sameiginlegum
átrúnaði norrænna manna

Anders Andrén

„Þann 8. júní réðust heiðnir menn á hina kristnu kirkju í Lindisfarne, eyðilögðu og
drápu.“ Þannig hljómar í íslenskri þýðingu stutt athugasemd í Engilsaxnesku króníkunni
fyrir árið 793. Þar er fyrst getið svo vitað sé um ránsferðir norrænna manna um Bret-
landseyjar.