Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Síða 44

húmanískum greinum, þá hefur túlkunin
orðið um leið að miðpunkti innan forn-
leifafræðinnar. Þessi breytta sýn leiddi
einmitt til þess að trúarbragðasaga og
fornleifafræði gátu sameinast að nýju
með áhrifaríkum hætti. Samhliða þessu
varð hinn aukni áhugi á hugmynda-
fræði, hugarfari og trú innan fornleifa-
fræði þess valdandi að nýjar heimildir
um hinn heiðna, norræna átrúnað hafa
verið að líta dagsins ljós að undanförnu.
Sem dæmi má nefna, er það nú í fyrsta
sinn sem hægt er fyrir alvöru að ræða
um trúarlegar byggingar frá heiðnum
tíma á Norðurlöndum út frá áþreifan-
legum gögnum frá járnöld.
Þessar breyttu forsendur fyrir rann-
sóknum á norrænum átrúnaði eru
einmitt notaðar sem bakgrunnur þver-
faglega verkefnisins Vägar till Midgård
– nordisk hedendom i långtids-
perspektiv sem höfundur hefur stjórnað
ásamt Kristinu Jennbert og Catharinu
Raudvere frá árinu 2000. Verkefnið er
rekið fyrir fjármagn úr Riksbankens
Jubileumsfond en hefur auk þess notið
fjárstuðnings frá Vetenskapsrådet,
Háskólanum í Lundi og Malmö Kultur-
miljö. Þátttakendur í verkefninu eru 15
og koma þeir úr fornleifafræði, sögu-
legri fornleifafræði og trúarbragða-
sögu. Fyrir utan innra starf fimmtán-
menninganna, hefur hópurinn staðið
fyrir fjórum ráðstefnum, nokkrum
opnum fyrirlestrum og einni alþjóðlegri
ráðstefnu, auk þess að taka þátt í
skipulagningu sýningar í Dunkers
Kulturhus í Helsingjaborg.
Það er í raun ómögulegt að draga
saman eina heildarmynd af verkefninu í
grein sem þessari. Aftur á móti verður
hér á eftir litið til þeirra sjónarmiða sem
höfð eru til hliðsjónar innan verkefnis-
ins.
Á milli einingar og fjölbreyti-
leika

Í Svíþjóð, Noregi og Danmörku eru til
mörg örnefni sem í grunninn eru
goðanöfn úr íslenskum ritheimildum,
eins og t.d. Frösåker (akur Freyju),
Odensvi (hið helga vé Óðins) og
Torslanda (hinn heilagi lundur Þórs). Í
Skandinavíu hafa verið greindar myndir
af goðum, hetjum og öðrum vættum á
rúnasteinum og málmgripum allt frá 6.
til 11. aldar. Frá víkingaöld (750–1100)
einni saman eru til varðveittar útskornar
fígúrur í þrívídd úr beinum, hornum,
brons og silfri. Allar þeirra er hægt að
tengja á einn eða annan hátt við
norræna goðafræði. Á rúnasteinunum
koma jafnframt fram hugtök sem
tengjast hinum norræna átrúnaði og
þeirri heimsmynd sem í kringum hann
ríkti, t.d. tölustafurinn níu, „að gefa gott
ár“, Miðgarður og „frá goðunum kom
þekkingin“. Í gegnum fornleifafræði-
legar rannsóknir er einnig hægt að
greina staði, byggingar og atburði sem
með ýmsum hætti má bera saman við
frásagnir í íslensku ritheimildunum, s.s.
um stórbýli, skála og trúarlega fórnar-
staði. Norræna átrúnaðinn er sem sagt
hægt að tengja við skandinavísku
landbúnaðarsamfélögin á yngri járnöld,
allt frá norsku fjörðunum í norðri til
Jótlands í suðri.
Enn fremur er hægt að þrengja þessa
mynd norrænnar einingar á marga vegu.
Sem dæmi má nefna að margt er líkt
með henni og þeim yfirnáttúrulegu
öflum sem þekkt eru í samísku, finnsku,
baltnesku og slavnesku máli, þó svo að
goðanöfnin séu önnur og tungumálin
einnig. Norræni guðinn Þór ók vagni
sem dreginn var af bokkum (geit-
höfrum) en það gerði einnig litháíski
__________
44
„Mission impossible?“