Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Síða 51

tímabilinu á 9. og 10. öld hélt blöndun-
in áfram, þó greina megi heiðin mót-
mæli gegn henni í táknum eins og
þórshamrinum. Á seinni hluta 10. aldar
og á þeirri elleftu meðtóku skandi-
navískir ríkisþegnar kristna trú en á
sama tíma má skýrt sjá að heiðnar
dýraskreytingar voru áfram notaðar í
kristnu samhengi. Þegar kirkjan festist í
sessi sem stofnun, þó með rómönskum
áherslum upprunnum frá meginlandi
Evrópu, lifðu sögurnar um hina fornu
guði og hetjur áfram. Söguritararnir
eins og Saxo Grammaticus og Ís-
lendingurinn Snorri Sturluson reyndu
báðir með ólíkum hætti að sameina
heiðna og kristna siði þegar á 13. öld og
kynntu þar með Skandinavíu sem hluta
af hinni kristnu Evrópu og sögu hennar.
Sé litið til þess hversu langt aftur í tíma
hægt er að greina leifar kristnu skandi-
navísku trúarinnar, er erfitt að úrskurða
hvað er heiðið og hvað er kristið í
miðaldatextunum. Hvort heldur sem er,
þá sköpuðu 13. aldar höfundarnir nýja
en blandaða mynd af trú sem sjálf var
einungis framhald breytinga sem áður
höfðu átt sér stað.

Rómverskur bastarður

Ekki er til svar við spurningunni um
aldur og uppruna norræns átrúnaðar.
Sumir þættir hennar eru mjög gamlir en
hægt er að rekja þá allt aftur á eldri
bronsöld (1700-1100 f. Kr.), á meðan
aðrir eru svo ungir að þeir eru jafn-
gamlir kristnu trúboði á 9. öld e. Kr.
Trúarsiðir, jafnt sem heimsmyndir,
breytast í tímans rás vegna blöndunar
þeirra við aðra menningarheima. Áhrif-
in frá rómverska ríkinu hafa einkum og
sér í lagi verið afgerandi fyrir ytri og
innri einkenni norrænnar trúar, í það
minnsta eins og þau birtast í fornleifum
frá yngri járnöld eða sem kristin tákn í
íslenskum miðaldabókmenntum.
Hugmyndin um að norrænn átrúnaður
standi fyrir gamlan og óbreytanlegan
sið á jaðri Evrópu stenst ekki. Í staðinn
hefur hún verið í stöðugri breytingu og
túlkuð að nýju í gegnum framandi
fyrirmyndir. Þessi niðurstaða veitir
jafnframt yfirsýn yfir það hvernig nor-
ræni átrúnaðurinn hefur verið túlkaður á
síðari tímum. Fram að þeim tíma sem
rómantíkin ruddi sér til rúms á 19. öld
var litið svo á að norrænu guðirnir væru
sambærilegir þeim klassísku í Grikk-
landi og Rómaveldi en það er hliðstætt
þeirri þýðingu sem rómversk áhrif
höfðu á eldri járnöld í raun. Þjóðernis-
rómantíkin á 19. og 20. öld, sem lagði
mikla áherslu á norræn séreinkenni,
hefur aftur á móti lítið sameiginlegt
með rannsóknum í dag. Forn eða upp-
runalegur norrænn átrúnaður hefur
aldrei verið til, vegna þess hve róm-
versku áhrifin voru sterk. Hæglega
mætti halda því fram að hernaður nor-
rænna víkinga og heiðindómur þeirra
hafi jafnvel verið óhugsandi án tilkomu
Rómaríkis.

Heimildaskrá
Andrén, A. (1997). Mellan ting och
text. En introduktion till de historiska
arkeologierna. Stokkhólmur: Brutus
Östlings Bokförlag Symposium.
Andrén, A., Jennbert, K. & Raudvere,
C. (ritstj.). (2004). Ordning mot kaos.
Studier av nordisk förkristen kosmologi.
Vägar till Midgård 4. Lundur: Nordic
Academic Press.
Andrén, A. & Carelli, P. (ritstj.).
(2006). Odens öga. Mellan makter och __________
51
Anders Andrén