Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Side 71

eru. Ekki má gleyma því að ekki er
hægt að útiloka að bæir séu hreinlega
ófundnir þar sem kuml virðast í dag
vera langt frá bæjum. Um Hólms-
kumlið sagði Kristján Eldjárn:
„Eftirtektarvert er, að kuml þetta var
allfjarri bæjum“ (1956, bls. 187).
Þegar gagnger leit varð gerð að
hugsanlegum skála árið 1996, fannst
bæjarstæði um 250 m frá kumlinu.
Sjálfur skálinn fannst svo sumarið
2002 og var fullgrafinn síðastliðið
sumar (Bjarni F. Einarsson 2006).
Ein hugmynd Adolfs er orðuð svo:
„Perhaps the burials on boundaries
were put down there to mark the
property of the first settlers“ (2004a,
bls. 16). Ef við höfum þá staðreynd í
huga að íslensk kuml eru gjarnan
býsna einföld að gerð og lágreist, er
ólíklegt að þau hafi haft það hlutverk
að vera landamerki. Landamerki áttu
að sjást og til þess þurft þau að vera
greinileg í umhverfinu. Annars virka
þau ekki. Það má þó ekki gleyma því
að næstum öll kuml voru gerð til að
sýnast í ákveðnu samhengi, t.d. til að
auðvelda mönnum að halda minningu
viðkomandi á lofti með heimsóknum
eða öðrum athöfnum. Því má ætla að
sýniþörfin, eða minnisvarðagildið,
hafi þó verið mismikil eftir því hvers
átti að minnast og hver móttakandinn
var. Með stærð og gerð kumlanna í
huga eru það að líkindum hinir
nánustu sem kumlin kölluðust á við.
Þá aðila þurfti ekki að upplýsa um
landamerki. Aðrir móttakendur voru
ekki sjálfgefnir í landnámssamfélag-
inu, t.d. vegna þess að langt gat verið
til næstu nágranna og engin önnur
sjálfgefin tengsl á milli einstakra
landnámsbæja. Hafi þörfin á sýni-
legum landamerkjum þrátt fyrir allt
verið til staðar í upphafi landnámsins
gátu önnur mannvirki hafa þjónað
þeirri þörf. Vafasamt hlýtur að teljast
að hinstu hvílustaðir ástvina hafi verið
látnir þjóna tilgangi landamerkja.
Þannig urðu þeir lengra „að heiman“
og erfiðari að heimsækja. Erfitt er að
heimfæra slíkar hugmyndir, sem
Adolf kynnir, upp á bændasamfélög
víkingaaldar, þó þær virki í brons-
aldarsamfélagi, þaðan sem hugmyndir
Adolfs koma að líkindum að ein-
hverju leyti. Í niðurlagi greinar sinnar
segir Adolf: „The potential of this
material is far from being exhausted.
For instance, it appears that the
population found in the near burials is
quite different from those found far
away from farms“ (2004, bls. 16.
Undirstrikað af höfundi). Þetta er afar
merkileg fullyrðing, en því miður
hefur engin skýring komið á henni
enn.
Það verður því að líta á hugmyndir
Adolfs sem frumgerð að módeli, sem
ekki er hægt að taka alvarlega enn.
Vonandi skýrist þetta síðar meir og
vonandi verður biðin eftir nánari
rannsóknarniðurstöðum ekki löng. Ein
leiðin til að nálgast þennan efnivið er
með aðferðum „contextual“ fornleifa-
fræðinnar, eða síðferlihyggjunnar (e.
postprosessual archaeology), sem
losar rannsakandann eilítið við ó-
sveigjanlega gagnagrunna og gefur
færi á að rannsaka hið einstaka í
efniviðnum.
Aldursgreiningaraðferðir þær sem
notaðar hafa verið við aldursgreiningu
kumla fram að þessu leyfa því miður
ekki að hægt sé að skipa kumlum
niður í mismunandi aldurshópa.
Ítarleg C-l4 greining ætti þó að geta
komið að gagni, ekki síst þegar fram í
__________
71
Bjarni F. Einarsson