Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 77

Þetta eru ekki ný sannindi. Á síðustu
árum hafa hins vegar sjónarmið þeirra
sem vernda vilja hið óáþreifanlega
hlotið aukin byr (2). Sjónarmið þessi
felast einkum í því að hægt sé að snúa
vörn í sókn með því að tala sama máli
og talsmenn auðhyggju; hin huglægu
verðmæti séu auðlind sem þjóðhagslega
dýrt yrði að tæma. Margt mælir með
þessari markaðsvæðingu ,,mjúku“ gild-
anna, einkum sú staðreynd að stjórn-
málamenn hljóti gjarnan pólitískt braut-
argengi á þeim forsendum að þeir standi
vörð um góðan rekstur ríkissjóðs og
næg störf. Því sé nauðsynlegt að sýna
fram á efnahagslegt gildi menningar-
minja svo réttlæta megi opinber fjárútlát
til verndar, viðhalds og vegsemdar
þeirra. Svokallaður ,,lobbí-ismi“ gengur
út á að hafa áhrif á ákvarðanatökur og
áherslur stjórnmálamanna og telja tals-
menn umræddra sjónarmiða að auð-
veldara sé að sannfæra hin ráðandi öfl
með reiknistokkinn í hönd. Það eru
vissulega til aðferðir til að meta
menningarminjar til fjár og er það til að
mynda gert í Eyjaálfu (sjá Hooper,
Kearins og Green, 2005). Siðferðislegar
spurningar eru hins vegar ótal margar
og til að mynda hefur mikil orðræða átt
sér stað hjá andfætlingum sem fróðlegt
er að skoða nánar.
Í þessari stuttu umfjöllun verður gerð
grein fyrir nokkrum siðferðisspurning-
um sem tengjast ofangreindum álita-
málum, einkum þeirri hvort siðferðis-
lega sé rétt að setja verðmiða á menn-
ingarminjar. Í fyrri hluta greinarinnar
verður tilfelli á Nýja Sjálandi skoðað í
þeirri von að varpa megi ljósi á efni
rannsóknarspurningarinnar. Í seinni
hluta greinarinnar er að finna vanga-
veltur um hugtök eins og almannagæði
og einkavörur, verð og virði, og vald og
merkingu. Loks verða niðurstöður
dregnar saman.

Framtal menningarminja
í söfnum Nýja Sjálands

Fyrir rúmum áratug ákváðu þar til bær
yfirvöld á Nýja-Sjálandi að sama gilti
um áþreifanlegar menningarminjar og
aðrar eignir opinberra aðila; færa ætti __________
77
Er rétt að setja verðmiða á menningarminjar?

Dagný Arnarsdóttir

Fyrir rúmri öld drap Oscar Wilde á kaldhæðni þess að geta borið skynbragð á verð allra
hluta en ekki virði neins (1). Orð þessi, sem eru í þeim þversagnastíl sem einkenndi
leikrit skáldsins, hafa á seinni árum öðlast nýtt og ólíkt líf hjá gagnrýnendum auðhyggju
og ótakmarkaðs hagvaxtar. Ofuráhersla á hin ,,hörðu“ gildi á kostnað hinna huglægari
hefur raunar reynst dýrkeypt þegar sjónarmið menningarminja eru annars vegar; eyðing
minja hefur víðast hvar haldist í hendur við efnahagslegan vöxt.
(1) Á frummálinu er
setningin: ,,Cynicism
is knowing the price
of everything and the
value of nothing“ og
kom hún fyrir í leik-
ritinu Lady Winder-
mere’s Fan eftir
Oscar Wilde. Í til-
vituninni, sem og
allri grein þessari,
verður orðið price
þýtt sem verð og
orðið value þýtt sem
virði.

(2) Hér er vísað í
ákveðna matsaðferð
innan hagfræðinnar
sem kallast kostnað-
arábatagreining. Á
ensku nefnist að-
ferðin cost-benefit
analysis. Hún er
gjarnan notuð sem
hjálpartæki við á-
kvarðanatökur, til
dæmis hjá hinu
opinbera. Heildrænt,
fjárhagslegt mat er
lagt á afleiðingar á-
kveðinnar aðgerðar