Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 87

marga bandamenn. Hans afkomendur
urðu síðar fyrstu biskuparnir á Íslandi.
Á áratugunum fyrir og eftir aldamótin
1000 bjó Grímur Svertingsson á Mos-
felli. Hann var mjög áberandi höfðingi
og lögsögumaður á Alþingi. Egill
Skallagrímsson, tengdafaðir Gríms, bjó
síðan þar á sínum efri árum. Hann lést á
Mosfelli um 990 og samkvæmt frásögn
í Egils sögu var hann upphaflega
heygður í heiðinni gröf á Tjaldanesi,
neðarlega í Mosfellsdal þar sem árnar
Kaldakvísl og Suðurá mætast í mynni
dalsins og renna saman til sjávar í
Leiruvogi. Áratug síðar var lík Egils
grafið upp og flutt að nýrri kirkju sem
hafði verið byggð á Hrísbrú skömmu
eftir kristnitöku árið 1000. Næstu
kynslóðir sem tóku við búi af Grími og
Þórdísi á Hrísbrú/Mosfelli á þriðja
áratug 11. aldar, voru höfðinginn Ön-
undur og sonur hans vígamaðurinn
Hrafn.
Eftirfarandi kafli úr Egils sögu segir
frá byggingu fyrstu kirkjunnar að
Mosfelli/Hrísbrú og síðar frá flutningi
kirkju og kirkjugarðs á nýtt bæjarstæði,
sem einnig var kallað Mosfell, um það
bil 400 metrum austan við Hrísbrú.
Kaflinn segir frá því að þessi flutningur
hafi átt sér stað þegar Skafti prestur var
viðstaddur en það segir okkur að þetta
hafi gerst um miðja 12. öld. Ýmsar
aðrar heimildir, svo sem Prestatal (sem
er nafnaskrá íslenskra presta af merkum
ættum frá 12. öld), segja frá því að
Skapti hafi verið á lífi árið 1143
(Nafnaskrá íslenskra 1857, bls. 186).
Skapti virðist hafa verið afkomandi
Egils og hann gæti einnig hafa verið
höfðingi. Sumir fræðimenn, þar á meðal
Sigurður Nordal, álykta að Skapti hafi
verið eigandi Mosfells og goðorðsins
þar, á miðri 12. öld, þegar eftirfarandi
atburðir úr Egils sögu áttu sér stað
(Egils saga SkallaGrímssonar 1933, bls.
vii):
„Grímur að Mosfelli var skírður
þá er kristni var í lög leidd á
Íslandi. Hann lét þar kirkju gera.
En það er sögn manna að Þórdís
hafi látið flytja Egil til kirkju og
er það til jartegna að síðan er
kirkjan var ger að Mosfelli en
ofan tekin að Hrísbrú sú kirkja er
Grímur hafði gera látið þá var þar
grafinn kirkjugarður. En undir
altarisstaðnum þá fundust manna-
bein. Þau voru miklu stærri en
annarra manna bein. Þykjast
menn það vita af sögn gamalla
manna að mundu verið hafa bein
Egils.
Þar var þá Skafti prestur
Þórarinsson, vitur maður. Hann
tók upp hausinn Egils og setti á
kirkjugarðinn. Var hausinn und-
arlega mikill en hitt þótti þó meir
frá líkindum hve þungur var.
Hausinn var allur báróttur utan
svo sem hörpuskel. Þá vildi
Skafti forvitnast um þykkleik
haussins. Tók hann þá handexi
vel mikla og reiddi annarri hendi
sem harðast og laust hamrinum á
hausinn og vildi brjóta en þar
sem á kom hvítnaði fyrir en ekki
dalaði né sprakk, og má af slíku
marka að haus sá mundi ekki
auðskaddur fyrir höggum smá-
mennis meðan svörður og hold
fylgdi. Bein Egils voru lögð niður
í utanverðum kirkjugarði að Mos-
felli“ (Egils saga 1987, bls. 517).
Á undanförnum árum hefur athyglin
beinst að ofangreindum kafla úr Egils
sögu. Niðurstöður þeirra rannsókna,
sérstaklega um Pagets veiki og faralds-
__________
87
Jesse Byock et.al.