Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 105

og rannsóknir á áþreifanlegum minjum í
nánum tengslum við ritaðar miðalda-
heimildir.
Mikilvægur þáttur í rannsóknunum á
Hrísbrú hefur falist í því að skoða og
skilja hvernig greftrunarsiðir og trúar-
brögð hafa blandast við kristnitöku.
Uppi hafa verið margar tilgátur í vík-
ingaaldarfræðum um hætti, menningar-
leg gildi og trúarhegðun Norðurlanda-
búa á þeim tíma þegar skipt var frá
heiðnum sið til kristni. Margt bendir til
þess að breyting hafi átt sér stað frá
heiðni til kristni á sérstökum helgi-
stöðum en lítið er um skýrar fornleifa-
fræðilegar sannanir þessu til stað-
festingar. Niðurstöður okkar á Mosfelli
gætu skipt máli í tengslum við þessa
alþjóðlegu umræðu. Nálægð heiðinnar
líkbrennslu á Hulduhól við kristna
kirkju og kirkjugarð á Kirkjuhól sýnir
einstaklega heillega mynd af trúarlegum
greftrunarstað og veitir okkur tækifæri
til að skoða hvernig eitt ákveðið sam-
félag á víkingaöld kristnaðist. Sú stað-
reynd að kirkjan á Kirkjuhóli hafi verið
byggð svo nálægt hinni heiðnu hæð á
Hulduhóli segir okkur margt um félags-
lega og menningarlega hætti á þessum
tíma og það er afar sjaldgæft í dag að
finna minjastað með tveimur jafn vel
varðveittum grafhaugum. Rannsóknar-
niðurstöðurnar benda til þess að heiðið
og kristið samfélag hafi búið hlið við
hlið á tímum kristnitökunnar.
Fornleifarnar á Mosfelli/Hrísbrú eru
sérstaklega mikilvægar í sambandi við
túlkun á Íslandssögunni vegna þess að
fyrir rannsóknina höfðu aðeins verið til
ritaðar heimildir um fólkið sem þar bjó.
Grímur Svertingsson er gott dæmi um
þetta. Hann bjó þar við kristnitöku og
var lögsögumaður á árunum strax eftir
hana. Grímur var giftur Þórdísi, dóttur
voldugs höfðingja frá Borg í Borgar-
firði, og var einn af áhrifamestu mönn-
um á Íslandi á þeim tíma. Margir sagn-
fræðingar hafa lengi haldið því fram, og
byggt það á rituðum heimildum, að
margir voldugir höfðingjar á Íslandi, og
þar á meðal Grímur, hafi tekið kristni til
þess að halda völdum. Vegna þessa hafi
margir höfðingjar reist kirkjur á jörðum
sínum um árið 1000 til þess að fá vígða
jörð á landareign sinni. En eru ein-
hverjar sannanir fyrir þessu?
Niðurstöður fornleifarannsókna á
Hrísbrú benda til þess að á landnámsöld
hafi staðurinn verið bústaður höfðingja
og staðsetning hans áhrifamikil í sam-
félagi og menningu íbúa Mosfellsdals.
Egils saga segir frá því að Grímur
Svertingsson hafi reist sér eigin kirkju
og kirkjugarð að Hrísbrú í kjölfar
kristnitökunnar. Áþreifanlegar forn-
leifar sem fundist hafa í rannsóknunum
styðja þetta. Með byggingu kirkjunnar
eftir kristnitöku staðfestu Mosfellingar,
sú fjölskylda sem mestu réði á þeim
tíma í dalnum, eignarhald sitt á landinu,
sjálfsmynd sína og stöðu. Steinar og
grafir að Hrísbrú sýna fram á miðpunkt
í menningarlegu og raunverulegu lands-
lagi á meðan áþreifanlegar minjar úr
gröfunum veita okkur upplýsingar um
heilsu og lifnaðarhætti, auk þess að
staðfesta ofbeldi í samfélagi íbúanna á
Mosfelli/Hrísbrú. Þessar áþreifanlegu
minjar eru vitnisburður um tilraun vold-
ugrar höfðingjaættar til þess að koma
sér vel fyrir í breyttu trúarlegu og
félagslegu umhverfi fyrstu tvö hundruð
ár landnáms á Íslandi. Rannsóknir
okkar benda til þess að landsvæðið hafi
verið notað í trúarlegum tilgangi og til
greftrunar bæði fyrir og eftir kristni-
töku; bæði heiðnir og kristnir hafi viljað
hafa forfeður sína nálægt sér.
__________
105
Jesse Byock et.al.