Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.01.2015, Blaðsíða 4

Regluverkið stendur mannúð-
legri búskap fyrir þrifum
Í síðustu sunnudagsútgáfu varfarið í saumana á þeim val-kostum í kjöti sem neytendum
standa til boða, og reynt að komast
að niðurstöðu um hvaða kjöts má
neyta með minnstu samviskubiti
yfir uppvaxtarskilyrðum dýranna
og slátrun.
Greinin vakti viðbrögð, bæði
meðal dýravina og bænda og eðli-
legt að gaumgæfa betur hvar skór-
inn kreppir í landbúnaðinum, hvað
er gert vel og hvað illa.
Í dag virðast þeir sem vilja kaupa
mannúðlega framleitt kjöt og egg
þurfa að kaupa vöruna í gegnum
samtök á borð við Beint frá býli því
framboðið er lítið sem ekkert í
venjulegum matvöruverslunum.
Guðmundur Jón Guðmundsson
er formaður Beint frá býli. Hann
segir neytendur leita í kjötið frá
samtökunum því þar er hægt að
sjá vel hvernig dýrin fá að þrífast.
„Framboðið er ekki mikið en eft-
irspurnin er greinilega til staðar og
gengur félagsmönnum vel að selja
kjötvörur sínar.“
Guðmundur segir m.a. þann
galla á hinu almenna fram-
leiðsluferli kjöts að stóru slát-
urhúsin gera engan greinarmun á
því við hvernig aðstæður dýrin ól-
ust upp. „Kjötið er eingöngu flokk-
að eftir fitu- og holdfyllingu en fer
annars allt í sama pakkann. Kerfið
gefur ekki möguleika á að aðgreina
sérstaklega í verslunum vöru
þeirra bænda sem verja tíma og
fjármunum í að hlúa betur að
skepnunum.“
Þar með verður strax ill-
mögulegt fyrir neytandann að
kjósa með veskinu úti í búð hvern-
ig kjötframleiðendur hann vill
styðja. „Í hinu hefðbundna kerfi er
kjötið allt verðlagt eins, og þar
standa þeir best að vígi rekstr-
arlega sem ná að troða eins mörg-
um dýrum og þeir mögulega geta á
hvern fermetra.“
Ósveigjanlegt apparat
Að sögn Guðmundar er regluverkið
líka til þess fallið að draga kraftinn
úr minni bændum og þeim sem
vilja gera tilraunir í smáum stíl með
mannúðlega ræktun. „Um leið og
bóndi er kominn með fleiri en einn
grís í sína umsjá þarf hann að upp-
fylla allar sömu kröfur og risavaxin
bú, með tilheyrandi kostn-
aðarsömum úttektum og mælingum.
Skemmtilegt dæmi um hvernig
regluverkið heftir er bóndakona
sem vildi selja mjólk úr sauðkindum
og kalla það „kindamjólk“ sem hún
hélt að neytendur myndu skilja bet-
ur en „sauðamjólk“. En þar sem
reglugerðin talar um „sauðamjólk“
mátti hún ekki selja vöruna undir
öðru nafni.“
Svona getur Guðmundur talið
upp mörg dæmi og má skilja á
honum að lítill vilji sé í kerfinu til
að hjálpa frekar en hindra. „Fær-
anlegar sláturstöðvar er t.d. hug-
mynd sem mér líst vel á og til þess
gerð að hlífa dýrunum við erfiðum
flutningum um langan veg í næsta
sláturhús. Þegar hugmyndir um
slíkan sláturbíl voru viðraðar gerðu
embættismenn og stofnanir það
ljóst að þá yrðu gerðar slíkar kröf-
ur um notkun þessara stöðva að
það yrði nánast ógjörningur fyrir
bændur að uppfylla þær. Veit ég
að litla handverkssláturhúsið á
Seglbúðum sem var opnað fyrir
skömmu var í stimpingum við kerf-
ið í mörg ár og stóð fullbúin að-
staðan ónotuð í 1-2 ár.“
Þrátt fyrir allt þetta telur Guð-
mundur að það eigi að geta verið
mögulegt að stunda mannúðlegan
búskap á markaðsforsendum, jafn-
vel þótt reikna megi með að varan
geti orðið 10-30% dýrari en annað
kjöt. Hér og þar virðast bændur
vera að setja sig í stellingar og
reiðubúnir að fjárfesta í tækifær-
unum sem virðast vera til staðar á
markaðinum.
„Aldrei fengið betra svína-
kjöt“
Þórólfur Ómar Óskarsson, bóndi í
Grænuhlíð (www.dalanaut.is),
kannast við margt af því sem Guð-
mundur segir. Stutt er síðan Þór-
ólfur tók við búskapnum af for-
eldrum sínum og hefur hann m.a.
gert tilraunir með að rækta grísi
sem höfðu frjálsan aðgang að stíu
utandyra og gott pláss innandyra.
Nýlega var sett upp á bænum full-
komið fjós fyrir kýrnar þar sem
þær hafa aðgang að mjaltaþjóni og
geta farið út þegar veður leyfir.
Þórólfur segir svínaræktina hafa
heppnast vel en reglur og leyfi hafi
stundum virst óljós. Hann fékk
leyfi fyrir 12 grísum en hefði þurft
að sækja um annað leyfi ef hann
stækkaði svínaræktina um aðeins
eitt dýr. Þá tók sláturhúsið allhátt
verð fyrir slátrun og vinnslu, eða
samtals 150 kr/kg og gekk það á
framlegðina. Salan gekk hins vegar
vel og fékkst ágætis verð fyrir vör-
una árið 2012 og 2013 en Þórólfur
gerði hlé á svínabúskapnum árið
2014.
„Ég verðlagði kjötið á svipuðu
bili og fólk er vant úr kjötborðinu í
Hagkaup, nema hvað ég var að
selja frosið kjöt en ekki ferskt.
Þetta auglýsti ég á Facebook og
var lítill vandi að selja hamborg-
arhryggina og svínabógana. Treg-
legar gekk að selja hakkið sem ég
át þá bara sjálfur.“
Þórólfur segir mannúðlegu svína-
ræktina hafa útheimt töluverða
vinnu en ekki mikla fjárfestingu
því hann notaðist við gamalt fjós á
bænum. Miðað við alla fyrirhöfnina
gaf verkefnið ekki mikið af sér en
gæti mögulega borgað sig með
aukinni stærðarhagkvæmni og
hærra verði.
Það virðist sem markaðurinn
ráði við að greiða hærra verð og
varan sé hverrar krónu virði.
„Margir kaupendurnir tjáðu mér
að þeir hefðu aldrei áður fengið
svona gott svínakjöt. Sömu sögu er
að segja um nautgripina sem ég
hef alið og fá að vera úti frá sex
mánaða aldri, að fólk virðist mjög
ánægt með gæði kjötsins.“
Ekki svo mikill verðmunur
Júlíus Már Baldursson ræktar
landnámshænur í Þykkvabæ
(www.landnamshaenan.is) og selur
úr þeim eggin hjá bændamarkaði
Frú Laugu á Laugalæk og Óðins-
götu auk þess að senda áskrif-
endum eggin heim að dyrum.
Hjá Júlíusi fá hænurnar að
ganga um lausar í stórum sal og
hafa alltaf frjálsan aðgang að
túninu úti þegar veður leyfir. Þær
fá lífrænt fóður, verpa í hreiður og
hafa spæni sem undirburð.
Hanarnir nýtast vitanlega ekki
við eggjaframleiðsluna og er fargað
eins fljótt og auðið er í hefð-
bundnum búskap. Hjá Júlíusi fá
hanarnir hins vegar að lifa. „Ég
læt þá að mestu til lífs til að við-
halda stofni íslensku hænunnar og
sendi marga á hanasetrið í Fljóts-
hlíð. Þar er vel um hanana hugsað
og þeir síðan seldir til átu eða látn-
ir til uppstoppunar.“
Bakki með tíu landnáms-
hænueggjum kostar um 850 kr. án
virðisaukaskatts á meðan eggja-
bakki úti í búð kostar um 600 kr.
„Það sparast ekki meira en þetta
þegar hænurnar eru látnar dúsa í
þröngum búrum sem staflað er í
margar hæðir. Þó þyrfti eggja-
bakki frá mér helst að kosta um
1.000 kr. svo að reksturinn færi að
borga sig. Með meiri stærð-
arhagkvæmni myndu svo forsend-
urnar batna fyrir lægra verði.“
Íþyngjandi eftirlit
Líkt og Þórólfur og Guðmundur
kvartar Júlíus yfir óþarflega
íþyngjandi reglum sem virðast eiga
betur við stóran verksmiðjubúskap
en smáa og vistvæna starfsemi.
Júlíus segir þannig að aldrei hafi
komið upp á býlinu þær sýkingar
og bakteríur sem reglulega virðast
blossa upp í verksmiðjubúskap,
engu að síður verði ekki hjá því
komist að fá dýralækni til að heim-
sækja hænurnar í þrígang og taka
sýni ef til stendur að senda hænsn-
in til slátrunar. Segir Þórólfur að
það ætti að vera nóg að taka eitt
sýni skömmu fyrir slátrun, til að
ganga út skugga um að fuglarnir
séu heilbrigðir, og dýrt að greiða
fyrir dýralækniseftirlit sem lítil
þörf sé á.“
Júlíus segir að það hljóti að
vera hægt að endurskoða regl-
urnar og marka stefnu sem auð-
veldar frekar en torveldar mann-
úðlegan og vistvænan búskap. „Ég
vil ekki að kerfið verði alveg
stjórn- eða eftirlitslaust og eðlilegt
að settar séu reglur sem stuðla að
heilbrigði dýranna og góðri mat-
vöru, en eins og reglurnar eru í
dag, og eins og embættismenn
vinna eftir þeim, er mjög lítið
svigrúm eftir fyrir það sem kalla
má almenna skynsemi.“
„Kjötið er eingöngu flokkað eftir fitu- og holdfyllingu en fer annars allt í sama pakkann. Kerfið gefur ekki möguleika á að
aðgreina sérstaklega í verslunum vöru þeirra bænda sem verja tíma og fjármunum í að hlúa betur að skepnunum,“ segir
Guðmundur Jón Guðmundsson, formaður Beint frá býli. Myndin er tekin í frystiklefa sláturhúss á Selfossi.
Morgunblaðið/RAX
REGLURNAR VIRÐAST HAFA VERIÐ SAMDAR MEÐ VERK-
SMIÐJUBÚSKAP Í HUGA OG ERU ÍÞYNGJANDI FYRIR MINNI
BÆNDUR. HUGMYNDIR Á BORÐ VIÐ FÆRANLEGAR
SLÁTURSTÖÐVAR MÆTA MÓTSTÖÐU INNAN KERFISINS.
* „Við stundum það ekki lengur að hneppa dýr í þrældóm í fæðutilgangi.“Wiliam T. Riker í Star Trek-þættinum „Lonely Among Us“ÞjóðmálÁSGEIR INGVARSSON
ai@mbl.is
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.1. 2015
Í fréttaskýringu sem birt var í
Sunnudagsblaði Morgunblaðs-
ins þann 3. janúar sl. kom fram
að stofnendur Hraðpeninga
hefðu verið Skorri Rafn Rafns-
son og Fjölvar Darri Rafnsson.
Þetta er ekki rétt. Hið rétta er
að stofnendur fyrirtækisins
Hraðpeninga árið 2009 voru
Skorri Rafn Rafnsson, Sverrir
Einar Eiríksson og Gísli Rúnar
Rafnsson. Fjölvar Darri hefur
átt sæti í stjórn Hraðpeninga,
sem aðalmaður og varamaður,
og verið með prókúruumboð
en hann var ekki einn af stofn-
endum félagsins. Hann er beð-
inn velvirðingar á mistökunum.
LEIÐRÉTTING