Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.01.2015, Blaðsíða 50

Halldóra Björt Ewen, Rósa Maggý Grétarsdóttir, Steingrímur Þórðarson og Ragnhildur Richter.
Morgunblaðið/Kristinn
Ekki er annað hægt að segja en að íslenskukennarar við
Menntaskólann við Hamrahlíð séu jákvæðir og bjartsýn-
ir þegar framtíð íslenskunnar og tungumálakunnátta
ungmenna kemur til tals. Sunnudagsblaðið spjallaði við
þau Rósu Maggý Grétarsdóttur, Halldóru Björt Ewen,
Ragnhildi Richter og Steingrím Þórðarson og þau segj-
ast skynja mikla væntumþykju nemenda í garð tungu-
málsins. „Nemendur eru satt best að segja yfirhöfuð
frekar íhaldssamir í þessum efnum og eru harðir á því að
hér skuli töluð íslenska. Alveg svakalega íhaldssöm
reyndar! En maður skynjar líka væntumþykju þeirra til
íslenskunnar mjög sterkt.“
Á hinn bóginn segja þau jafnframt ljóst að stór hópur
krakka lesi ekki mikið. „Kunnátta nemenda er ekki að
versna, en það örlar á málfátækt. Það kemur fyrir að
maður er beðinn um þýðingar á enskum orðum. Málbeit-
ing í ritgerðum er yfirhöfuð býsna góð, en það er himinn
og haf milli fyrsta árs nema og fjórða árs.“
„Ég man eftir því að maður spurði alltaf eftir jólatörn
hvað nemendur hefðu lesið um jólin og það spannst alltaf
umræða um bækur. Í dag vex nemendum stundum í aug-
um að byrja á Sjálfstæðu fólki, þeim finnst bókin þykk.
En þau eru alltaf dálítið hreykin þegar þau eru búin með
hana og tala af ótrúlegri skynsemi og hlýju til hennar.“
„Unga kynslóðin er ómöguleg í augum þeirra eldri og
hefur alltaf verið. Svo verður eitthvað úr henni. Við erum
alls ekki svartsýn hvað íslenskuna varðar, enda veit ég
ekki hvað við værum þá að gera hér.“
María Börk Kristjánsdóttir, íslenskukennari í MR,
tekur í sama streng og segir að heilt á litið sé íslensku-
kunnátta nemenda þar á bæ mjög viðunandi.
„Orðaforðinn getur verið einhæfur og nemendur eiga
erfitt með að gera greinarmun á ritmáli og talmáli. Tal-
málið smitast inn í ritgerðir. En nemendur taka leiðsögn-
inni mjög vel. Ég finn líka að ég þarf að útskýra ýmislegt
tengt fornsögum betur en áður fyrr, t.d. hvað varðar
kímnina í þeim, en nemendur hafa hins vegar alveg jafn-
gaman af þeim og áður.
Maður sér alltaf þessa umræðu um að ungt fólk lesi
ekki en ég tek ekki eftir því. Þau lesa utan skólans og við-
horfið þeirra til lesturs er gott. Ef þau lesa ekki er það
helst vegna þess að þau hafa ekki tíma til þess. Þau eru í
íþróttum og að æfa á hljóðfæri og svo framvegis utan
skólans.“
Önnur jákvæð breyting sem María Björk segir aug-
ljósa er vilji og geta ungs fólks til að tala fyrir framan
hóp. „Þetta er eitthvað sem grunnskólarnir hafa kennt
þeim vel og leiklistin hefur líka haft áhrif. Mennta-
skólanemar hafa mikla æfingu í því að koma fram og tala,
þau eru miklu betri í því.“
ÍSLENSKUKENNARAR Í FRAMHALDSSKÓLUM
Væntumþykja nemenda
sterk í garð tungumálsins
Úttekt
50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.1. 2015
Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor í
íslenskri málfræði, segir stöðu ís-
lenskunnar að mörgu leyti góða.
„Hún stendur sterkt. Málið er not-
að á öllum sviðum þjóðfélagsins,
það er að segja í stjórn- og mennta-
kerfi, viðskiptum og daglegu lífi.
Mikið er rætt um málbreytingar og
erlend áhrif og annað slíkt en þau
koma og fara. Íslenskan breytist
auðvitað en það hefur hún alltaf
gert.“
Hann segir hins vegar að það
geti ógnað stöðu málsins ef allur al-
menningur hættir að geta stuðst
við íslensku í samskiptum sínum við
tölvur í daglegu lífi. „Fyrir hrun
var talað um að enskan væri mikið
notuð í viðskiptalífinu, samskipti
manna og fundir fyrirtækja færu
fram á ensku. Það virðist svo hafa
breyst aftur eftir hrun. Aðalhættan
felst í því ef málið verður ekki not-
að á tilteknum sviðum. Ég hef hald-
ið því fram í mörg ár að horfa þurfi
til upplýsingatækninnar og tölvu-
heimsins í ljósi þess að það er alveg
ljóst að á næstu árum munum við
hafa miklu meiri samskipti við tölv-
ur. Fleiri og fleiri tæki í umhverfi
okkar eru orðin tölvustýrð. Þróunin
er í þá átt að þessum tölvum sé
stjórnað með mannlegu máli í stað
þess að ýta á takka eða slá inn
skipanir. Spurningin er hvaða
tungumál við getum notað í þeim
samskiptum.
Fyrir 20-25 árum var mikið talað
um að enskan
væri svo ráðandi
í flugmáli og þá
var rokið til og
búið til flugorða-
safn. Þar vorum
við hins vegar
að tala um lítinn
og afmarkaðan
hóp af fólki sem
notaði ensku á afmörkuðu sviði síns
daglega lífs. Núna stöndum við
frammi fyrir því að þetta tengist
ekki afmörkuðum hópi heldur gæti
komið til þess að allur almenningur
geti ekki notað íslensku í daglegu
lífi.“
Í íslenskri málstefnu, sem sam-
þykkt var árið 2009, voru sett fram
margvísleg markmið um innleiðingu
íslensku í tölvuheiminn en að sögn
Eiríks hefur hið opinbera lítið gert
til þess að uppfylla þessi markmið.
Tillaga var samþykkt á Alþingi í
vor þess efnis að menntamálaráð-
herra yrði falið að skipta nefnd sér-
fræðinga í málfræði og tölvutækni
til þess að útbúa aðgerðaáætlun um
hvað þyrfti að gera á þessu sviði.
Eiríkur á sæti í nefndinni en ráð-
herra hefur ekki gert skýrsluna op-
inbera og því er ekki hægt að fjalla
um hvað nákvæmlega kemur þar
fram. Nefndin skilaði tillögum sín-
um til ráðherra í desember þar sem
sett var fram 10 ára áætlun. Vonast
er til þess að tekið verði tillit til
málsins á fjárlögum næsta árs.
EIRÍKUR RÖGNVALDSSON, PRÓFESSOR Í ÍSLENSKU
Staðan er sterk en
tölvuheimur ógnar
A
nnars þér einlægilega að segja
held ég að íslenskan bráðum
mun út af deyja; reikna ég að
varla mun nokkur skilja hana í
Reykjavík að 100 árum liðnum,
en varla nokkur í landinu að öðrum 200 þar
upp frá ef allt fer eins og hingað til og ekki
verða rammar skorður við reistar; jafnvel hjá
bestu mönnum er annað hvört orð á dönsku,
hjá almúganum mun hún haldast við lengst.“
Rúmlega 200 ár eru liðin síðan danski mál-
fræðingurinn Rasmus Christian Rask komst
svo að orði um framtíð íslenskunnar. Okkur
er nú óhætt að fullyrða að spá hans rættist
ekki en engu að síður eru margir uggandi yf-
ir stöðu íslenskunnar, ekki síst á þeim tímum
þar sem samskipti fólks fara í auknum mæli
fram við tölvur sem litla íslensku skilja, og
ekki þarf að leita lengi á netinu til að finna
þar dómsdagsspár um tungumálið og fullyrð-
ingar þess efnis að ungt fólk í dag kunni ekki
íslensku.
Sama umræða hefur endurtekið farið fram
hér á landi með nokkurra ára millibili, til
dæmis þegar gervihnattasjónvarpið hóf inn-
reið sína hingað til lands eða þegar „mynd-
bandavæðingin“ hófst á níunda áratugnum.
Ekki þarf að leita lengi á vefnum timarit.is
til þess að sjá að dómsdagsspár og annars
konar áhyggjur af íslenskunni hafa verið al-
gengar í fjölmiðlum í áranna rás.
Í dag eru flestöll tölvustýrikerfi hér á
landi á ensku, stafrænir aðstoðarmenn í
snjallsímum geta fundið heppilega veit-
Talar einhver
íslensku á
tölvuöld?
DÓMSDAGSSPÁR UM MÓÐURMÁLIÐ HAFA REGLULEGA SKOTIÐ UPP
KOLLINUM Í ÁRANNA RÁS, IÐULEGA Í TENGSLUM VIÐ TILKOMU TÆKNI-
NÝJUNGA. MARGIR HALDA NÚ AÐ TÖLVUHEIMURINN ENSKI MUNI
GANGA AF TUNGUNNI DAUÐRI EN FRAMHALDSSKÓLANEMAR OG
-KENNARAR ERU BJARTSÝNIR OG JÁKVÆÐIR.
Halldór A. Ásgeirsson haa@mbl.is
Framhaldsskólanemar eru
vanir veröld samskipta-
miðla þar sem enskan
ræður ríkjum.