Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.02.2015, Blaðsíða 52

Samfélagið
52 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8.2. 2015
Þ
etta merkilega fyrirbæri tekur á
sig ýmsar myndir.
Það er eins og ákveðinn hópur
fólks sé allt í einu orðinn rosalega
viðkvæmur, og stökkvi upp á nef
sér af litlu tilefni ef eitthvað er sagt eða gert
sem ekki fellur að ströngustu kröfum um
„pólitíska réttsýni“.
Skemmtikrafturinn Chris Rock vakti at-
hygli í viðtali sem birt var í New Yorker seint
á síðarsta ári, þar sem hann sagðist hættur
að troða upp fyrir háskólanemendur. Ástæð-
una sagði hann vera, í grófum dráttum, að
þar mætti engan styggja og ekki von á góðu
ef einhverjum í áhorfendahópnum þætti grín-
ið ekki sýna nægilega nærgætni í garð ein-
hvers minnihlutahópsins.
Tilefni þessara ummæla var undirskrift-
arsöfnun meðal nemenda við Kaliforn-
íuháskóa í Berkeley, til að koma í veg fyrir að
skemmtikrafturinn Bill Maher yrði þar feng-
inn sem ræðumaður á útskriftarathöfn. Hann
væri of hlutdrægur í skoðunum sínum og
hefði sagt hluti sem væru móðgandi í garð
ýmissa hópa samfélagsins.
Önnur birtingarmynd er hugtakið „trigger
warning“. Er um að ræða viðvörun sem
skeytt er framan við texta, eða annað efni, ef
þar kemur eitthvað fyrir sem gæti mögulega
komið fólki í uppnám. Það geti fengið svo
mikið á fólk sem hefur t.d. verið þolendur of-
beldis eða mismununar að lesa grein eða
skáldsögu þar sem eitthvað í textanum minnir
á slæman atburð úr fortíðinni.
Tvístígandi kennarar
Í desember fjallaði Slate um að þetta væri
farið að valda vandræðum við lagadeildir há-
skóla s.s. þegar kemur að því að fjalla um
hvernig löggjöfin og dómskerfið tekur á
nauðgunarmálum. Nemendur biðja prófessora
jafnvel um að hafa ekki spurningar um
nauðgunardóma á prófum því það gæti verið
truflandi fyrir þá.
Prófessor sem þorði aðeins að tjá sig nafn-
laust við blaðamann New York Magazine seg-
ir háskólakennara lafhrædda við að segja og
gera óvart eitthvað sem gæti komið nemanda
í uppnám, og kalla þannig yfir sig kvartanir,
kærur og heilt flóð af vandamálum.
Hér er rétt búið að skoða toppinn á ísjak-
anum, og öfgarnar verða bara meiri. Þannig
ákvað leikhópur við Mount Holyoak College
að hætt yrði við frekari sýningar á The Vag-
ina Monologues, Píkusögum, því að þetta
mergjaða feminíska verk útilokaði reynslu-
heim þeirra kvenna sem ekki eru með leg.
Umræðan um kyn og kynvitund virðist
hafa tekið á sig allt aðra mynd, og ný „kyn“
bæst við orðaforðann til að endurspegla ótrú-
legan margbreytileika mögulegrar kynvit-
undar. „Ze“ á t.d. að vera hvorugkynsorð fyr-
ir þá sem staðsetja sig mitt á milli karlkyns
og kvenkyns, og „fae“ merkilegt nok, á að
nota til að vísa til þeirra sem staðsetja kyn-
vitund sína mitt á milli þess að vera engill og
álfur.
Fleiri raddir upp á yfirborðið
Gyða Margrét Pétursdóttir er doktor í kynja-
fræði og lektor við stjórnmálafræðideild Há-
skóla Íslands. Hún kannast við það sem lýst
er hér að ofan, en deilir ekki endilega áhyggj-
um blaðamanns um að réttsýnin sé komin út í
öfgar. Gyða var nýlega í löngu rannsókn-
arleyfi í Bandaríkjunum og segir mjög áhuga-
vert að skoða hvaða félagslegu breytingar séu
í gangi sem gera að verkum að umræðan er
orðin svona. Netið leiki þar stórt hlutverk.
„Við erum að sjá nýja miðla verða til þess
að miklu fleiri raddir fá að heyrast; raddir
fólks sem áður hafði ekki sama aðgang að
umræðunni og samfélaginu. Sem kennari í
kynjafræði þykir mér mikilvægt að sem flest-
ar raddir heyrist, og að umræðunni sé ekki
stjórnað af fáum valdamiklum hópum.“
Hún segir þannig mega líta á „trigger
warnings“ sem birtingarmynd þessara fjöl-
breyttu radda. Þar hafi komið fram rödd sem
minnti á að reynt væri að taka aukið tillit til
þeirra sem t.a.m. hafa orðið fyrir kynferð-
islegu ofbeldi.
Hitt megi svo deila um hvort þessi tegund
tillitssemi hjálpi eins og til er ætlast. Segir
Gyða að út frá geðlæknisfræði og sálfræði
megi skilja að það að reyna að hlífa fólki við
stuðandi efni skapi í reynd falskt öryggi.
Hver er mesta fórnarlambið?
En svo er líka spurning hvort þessi áhersla,
þessi orðræða, um skaða, áföll og viðkvæmni
sé til gagns eða ógagns. Gyða vísar í pistil
trans-mannsins og aktivistans Jack Halbers-
tam. Hann skrifaði að útkoman gæti orðið sú
að hópar sem ættu að standa saman virtust í
staðinn farnir að skipta sér í fylkingar þar
sem virðingarröðin fer eftir því hver er særð-
astur.
Halberstam sagðist „sjaldan fara á ráð-
stefnu, hátíð eða samkomu nú til dags, þar
sem ekki blossa upp mótmæli vegna þess að
eitthvað var sagt sem „triggeraði“ einhvern í
hópnum. […] Við erum óðum að missa sjónar
á heildarmyndinni og í stað þess að starfa
saman erum við að brjóta niður breiðfylk-
ingar sem voru skapaðar með miklum erf-
iðismunum.“
Nefnir Halberstam dæmi um fjargviðri
sem blossaði upp í kringum Trannyshack,
rótgróinn næturklúbb í San Francisco þar
sem dragg-sýningar hafa verið helsta
skemmtunin í tæpa tvo áratugi. Þótti sumum,
réttsýnum, vel meinandi og tillitsömum týp-
um, að orðið „tranny“ væri óviðeigandi. Ein
draggdrottningin brást ókvæða við og skrifaði
pistil á Facebook um að hún væri „æf yfir
þessari ómerkilegu vitleysu“, að mörgum
þætti „yndislegt að vera „tranny“,“ og þeir
létu ekki „orðalögregluna“ búa til andrúms-
loft skammar og þöggunar.
Réttsýna vinstrið „étur sjálft sig“
Pistlahöfundurinn Jonah Goldberg tekur í
svipaðan streng í grein í National Review, en
það hlakkar í Goldberg, sem staðsetur sig á
hægri enda stjórnmálalitrófsins, því hann lýs-
ir stöðunni sem svo að réttsýna vinstrið sé að
„éta sjálft sig“. Máli sínu til sönnunar vitnar
Golderg í grein vinstrisinnaðra nemenda í
skólablaði Berkeley þar sem þeir afneita
sjálfum Karli Marx, ekki vegna galla á kenn-
ingum hans, heldur vegna þess að Marx væri
enn einn hvítur karlmaðurinn, og þar sem
skoðanir hans væru of karllægar ættu þær
ekki erindi í kennslustofuna.
Hvað segir Gyða um þessa þróun? Er rétt-
sýnin farin að valda sjálfsritskoðun í kennslu-
stofunni og þöggun í umræðunni?
„Það verður að skoða samhengið. Strúkt-
úrinn í akademíunni hefur oft verið þannig að
prófessorinn er nánast guðleg vera, bók-
staflega hafður á stalli í skólastofunni þar
sem nemendurnir læra við fótskör meist-
arans. Þegar fleiri hópar öðlast rödd getur
prófessorinn staðið í þeim sporum að geta
ekki lengur flutt sínar einræður trufl-
unarlaust. Nú þarf hann að þola ákveðið að-
hald frá nemendum.“
Gyða segir að á meðan leitað sé að réttu
jafnvægi geti það gerst að gengið sé of langt
í sumum tilvikum, en hún verður þess ekki
vör að kennarar hér á landi eða vestanhafs
hafi miklar áhyggjur af þróuninni eða finnist
hún hafa áhrif á störf sín.
Kúgandi tilfinninganæmi
Hinu hefur Gyða meiri áhyggjur af, að „trig-
ger warnings“ og skyld fyrirbrigði geti orðið
að tæki valdamikils meirihluta til að hefta
minnihlutann. Hún minnist atviks sem kom
Fórnarlambakynslóðin
EITTHVAÐ UNDARLEGT VIRÐIST Á SEYÐI Í BANDARÍKJUNUM. SUMIR LÝSA ÞVÍ ÞANNIG AÐ AUKIÐ OFSTÆKI SÉ
HLAUPIÐ Í UMRÆÐUNA UM MANNRÉTTINDI OG JÖFNUÐ. PÓLITÍSKA RÉTTSÝNIN SÉ FARIN ÚT AF SPORINU OG
KOMIN ÚT Í ÖFGAR. HÁSKÓLAKENNARAR ÞURFA AÐ GÆTA SÍN Á AÐ SEGJA EKKERT EÐA GERA SEM GÆTI STUÐ-
AÐ NEMENDUR, „TRIGGERAГ ÞÁ EINS OG ÞAÐ ER KALLAÐ, OG MINNIHLUTAHÓPAR VIRÐAST METAST UM HVER
SÉ MESTA FÓRNARLAMBIÐ. BLAÐAMAÐUR RÆDDI ÞRÓUN MÁLA VIÐ DR. GYÐU MARGRÉTI PÉTURSDÓTTUR EN
HÚN SEGIR M.A. AÐ MEÐ NÝJUM MIÐLUM SÉ RÖDDUM FLEIRI HÓPA AÐ TAKAST AÐ KOMAST UPP Á YFIRBORÐIÐ.
Ásgeir Ingvarsson ai@mbl.is
„Það er einkenni á öllum svona samfélagsbreytingum að það tekur tíma að finna jafnvægið. Þar geta
hinar svokölluðu öfgar gegnt því hlutverki að vera eins konar ísbrjótur,“ segir Gyða Pétursdóttir.
Morgunblaðið/Kristinn