Morgunblaðið - 24.03.2015, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. MARS 2015
FYRIR
BETRI
BORGARA
LANDSINS
Prófaðu hamborgarasósuna
frá E. Finnsson og gerðu gott betra.
31
18
-V
O
G
–
V
E
R
T.
IS
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Mikil hreyfing á fylgi stjórnmála-
flokka og stofnun nýrra flokka er
ekki bundin við Ísland og dugar
hrunið því ekki eitt sem skýring.
Ólafur Þ. Harðarson, prófessor í
stjórnmálafræði við Háskóla Ís-
lands, bendir á þetta þegar hann er
spurður hvað skýri umrótið í stjórn-
málunum, sjö árum eftir hrunið.
Stiklað er á stóru á þessu óróa-
skeiði hér fyrir ofan, nú þegar Pí-
ratar mælast stærsti flokkur Ís-
lands.
„En auk slíkra almennra tilhneig-
inga er líklegt að hrunið hafi leitt til
félagslegrar og pólitískrar kreppu
sem við erum ekki búin að sjá fyrir
endann á enn þá. Það er ómögulegt
að spá um það á þessu stigi máls
hvenær öldurnar fer að lægja,“ seg-
ir Ólafur sem telur útilokað að segja
fyrir um hvort ný framboð nái að
festa sig í sessi eða hvort rótgrónari
flokkar nái aftur fyrri þingstyrk.
Mesta sveiflan frá 1931
Spurður hvort umrótið í íslensk-
um stjórnmálum frá 2009 eigi sér
fordæmi í lýðveldissögunni segir
Ólafur að fylgið hafi áður sveiflast
mikið og ný framboð náð árangri.
„Sveiflan í fylgi flokka í alþingis-
kosningum 2013 var sú mesta frá
a.m.k. 1931. Þeir
flokkar sem unnu
á – eru og allir
nýir flokkar þar
með taldir –
bættu samtals við
sig um 38% at-
kvæða og er
heildartap þeirra
sem töpuðu því
sama tala. Áður
hafði slík sveifla
verið mest 1978, 1987 og 2009 – um
og yfir 20%. Samanlagt tap
ríkisstjórnarflokkanna 2013 var 28%
– áður var slíkt tap mest 18% 1978,
en hefur oftast verið innan við 10%.
Aðrir flokkar en þeir fjórir hefð-
bundnu fengu samanlagt um 25%
atkvæða 2013, svipað og 1987. Í öll-
um öðrum kosningum frá 1931 hef-
ur þetta hlutfall verið undir 15%.
Árið 2013 fengu flokkar sem engum
manni komu á þing samanlagt tæp
12% atkvæða, enda buðu miklu fleiri
flokkar fram en nokkurn tíma áður.
Frá innleiðingu uppbótarsæta 1934
hafði hlutfall „dauðra atkvæða“
aldrei farið yfir 6% og oftast verið
innan við 4%. Sigur Framsóknar-
flokksins 2013, sem bætti við sig
9,6%, var ekki stærri en við höfum
séð áður, t.d. fékk nýr flokkur,
Borgaraflokkur, 10,9% árið 1987 og
1978 bætti Alþýðuflokkur við sig
tæplega 13 prósentustigum. Við höf-
um séð stórar sveiflur í skoðana-
könnunum eftir 2009, en fyrir þann
tíma voru líka mörg dæmi um stór-
ar sveiflur, t.d. hjá Kvennalista í tíð
Viðeyjarstjórnar,“ segir Ólafur.
Er líklegt að Samfylkingin hafi
tapað fylgi til frambúðar, að
óbreyttu, m.a. hjá ungu fólki?
„Um það er ekkert hægt að full-
yrða, en haldi aðrir flokkar í kring-
um miðjuna áfram umtalsverðu
fylgi verður erfitt fyrir Samfylkingu
að ná 25-30%, eins og hún gerði
1999-2009. Síðustu áratugi hefur
fylgi ungs fólks við stjórnmálaflokka
gjarnan breyst milli kosninga – þeir
eru venjulega hreyfanlegustu kjós-
endurnir,“ segir Ólafur.
Sviptingar í stjórnmálunum
30.1.2009
Minnihlutastjórn Samfylkingar, VG og Framsóknar mynduð.
6.3.2010
Icesave II samningurinn felldur í þjóðaratkvæðagreiðslu.
93,2% sögðu nei, 1,8% sögðu já og auðir og ógildir voru 5%.
9.4.2011
Icesave III samningurinn felldur í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Nei sögðu 59,8%, já 40,2%.
4.2.2012
Stjórnmálaflokkurinn
Björt framtíð stofnaður.
Jón Gnarr situr í fjöl-
mennri stjórn flokksins.
12.3.2015
Gunnar Bragi Sveinsson utanríkisráðherra sendir ESB bréf.
Um það spinnast deilur.
27.4.2013
Sjálfstæðisflokkurinn fær flest atkvæði í þing-
kosningum, 26,7%, og Framsóknarflokkurinn fær
24,4%. Saman mynda þeir stjórn.
20.2.2013
Stefnir í að minnst 12 stjórnmálaflokkar bjóði fram til alþingiskosninga; Sjálfstæðisflokkurinn, Samfylkingin,
Framsóknarflokkur, VG, Björt framtíð og Hægri grænir. Þá Dögun, sameiginlegt framboð Borgarahreyfing-
arinnar, Hreyfingarinnar, Frjálslynda flokksins og fleiri aðila, Píratar, Alþýðufylkingin, Lýðræðisvaktin,
Landsbyggðarflokkurinn og Húmanistaflokkurinn. Samstaða mun hins vegar ekki bjóða fram. Lýðfrelsis-
flokkurinn og Bjartsýnisflokkurinn fjarlægjast framboð. Jón Bjarnason, fyrrverandi ráðherra, útilokar ekki
framboð. Úr verður framboð Regnbogans.
30.6.2012
Ólafur Ragnar Grímsson fær flest atkvæði í forsetakosningum.
Icesave-málið hefur mikil áhrif í kosningabaráttunni.
25.4.2009
Samfylkingin fær 29,8% atkvæða í þingkosningum og VG
21,7%. Samanlagt fá flokkarnir 51,5% atkvæða og mynda
stjórn. Borgarahreyfingin fær 7,2% atkvæða. Flokkurinn
var stofnaður eftir hrunið. Sjálfstæðisflokkurinn fær
sína verstu kosningu frá upphafi, fær 23,7% atkvæða.
Borgarahreyfingin klofnar um sumarið í Hreyfinguna og
fjórði þingmaðurinn, Þráinn Bertelsson, verður óháður.
29.5.2010
Listi Besta flokksins er sigurvegari sveitarstjórnarkosninga
í Reykjavík, fær 34,7% atkvæða. Sjálfstæðisflokkurinn fær
33,6% atkvæða og var það versta útkoma flokksins í borginni
til þessa. Jón Gnarr verður borgarstjóri Reykjavíkur.
31.1.2013
Björt framtíð mælist
með 18,6% fylgi í
Þjóðarpúlsi Gallup.
31.5.2014
Björt framtíð fær 15,6% atkvæða og Píratar 5,9% atkvæða í sveitarstjórnarkosningum í
Reykjavík. Sjálfstæðisflokkur fær 25,7% sem er það minnsta frá upphafi. Samfylking, Björt
framtíð, Píratar og VG mynda meirihluta.
27.3.2013
Framsóknarflokkurinn mælist með 29,5% fylgi í
könnun MMR. Flokkurinn nýtur afstöðu sinnar í
Icesave-málinu eftir Icesave-dóminn í janúar 2013.
10.2.2012
Samstaða mælist með 21% fylgi í skoðanakönnun Stöðvar 2 og Fréttablaðsins. Sundrung verður flokknum að falli strax í marsbyrjun 2012, er Sig-
urður Þ. Ragnarsson segir skilið við flokkinn. Lilja Mósesdóttir, formaður flokksins, tilkynnir í ágúst 2012 að hún sækist ekki eftir formennsku áfram.
9.11.2011
Sjálfstæðisflokkurinn mælist með 36% stuðning í könnunum Gallup fjóra mánuði í röð. Athygli vekur að 14% neita að svara og rösklega 15% sögðust ætla að skila auðu.
Besti flokkurinn hafði þá boðað stofnun nýs flokks og Lilja Mósesdóttir sagðist líka vinna að stofnun flokks.
13.3.2015
Píratar mælast með 21,9% fylgi í könnun Fréttablaðsins. 21.
mars er fylgið komið í 29,1% í næstu könnun blaðsins. Um-
ræða um kosningabandalag Pírata og vinstri flokka fer af stað.
Pólitísk og félagsleg kreppa á Íslandi
 Stjórnmálafræðiprófessor segir ómögulegt að spá hvort ný framboð muni festa sig í sessi
 Efnahagshrunið dugi eitt og sér ekki sem skýring á mikilli hreyfingu á fylgi stjórnmálaflokka
Ólafur Þ.
Harðarson
Guðni Th. Jó-
hannesson sagn-
fræðingur rifjar
upp að tímabilið
frá 1978 til 1987
hafi verið við-
burðaríkt í
stjórnmálum á
Íslandi.
Árið 1978 hafi
Sjálfstæðisflokk-
urinn misst meirihluta í Reykjavík í
fyrsta sinn og Gunnar Thoroddsen
myndað ríkisstjórn 1980 eftir
djúpstæðan klofning í Sjálfstæðis-
flokknum. Vilmundur Gylfason hafi
stofnað Bandalag jafnaðarmanna
og fengið fjóra menn á þing 1983.
Kvennalistinn hafi boðið fyrst
fram í sömu kosningum og fengið
þrjá þingmenn.
Fyrir þingkosningarnar 1987
hafi Albert Guðmundsson gengið
úr Sjálfstæðisflokknum, stofnað
Borgaraflokkinn og svo rokið upp í
kosningum, fengið sjö menn á
þing. Sjálfstæðisflokkurinn hafi
goldið afhroð í kosningunum, tap-
að 11,1% fylgi frá kosningunum
1983. „Svo lægir öldurnar aftur og
allt kemst að mestu í föstu fjór-
flokkaskorðurnar á ný,“ segir
Guðni um þetta tímabil.
Sjö ár eru nú liðin frá hruninu og
hefur síðan tvisvar verið gengið til
alþingiskosninga og jafn oft til
sveitarstjórnarkosninga. Efna-
hagsbatinn er ótvíræður og stöð-
ugleiki í efnahagsmálum, þótt
blikur séu á lofti varðandi kjara-
samninga. Efniviður í óstöðugleika
er því ekki augljós.
Spurður hvaða undiralda sé í ís-
lensku þjóðfélagi, þegar svo langt
er liðið frá hruni, leiðir Guðni líkur
að því að óánægja fólks með
starfshætti Alþingis eigi hlut að
máli.
„Meistarar málþófsins geta
drepið mál. Venjulegu fólki finnst
þetta ekki vera rétta leiðin til að
leiða land og þjóð fram á við,“ seg-
ir Guðni um óánægju kjósenda.
Á grafinu hér fyrir ofan er stikl-
að á stóru í óróaskeiði síðustu ára.
Efnahagshrunið 2008 ól af sér
Borgarahreyfinguna og gaf Sam-
fylkingunni og VG byr í seglin. Van-
traust í garð stjórnmálanna hafði
augljós áhrif á sveitarstjórnar-
kosningarnar 2010 í Reykjavík, er
Jón Gnarr kom, sá og sigraði. Sú
velgengni Besta flokksins ól af sér
Bjarta framtíð í sveitarstjórnar-
kosningunum fjórum árum síðar.
Icesave-deilan er einnig örlaga-
valdur. Hún var sem myllusteinn
um háls ríkisstjórnar Samfylkingar
og VG vorið 2013 og naut Fram-
sóknarflokkurinn afstöðu sinnar í
þessu harða deilumáli fyrir kosn-
ingarnar 2013. Þá féllu loforð
Framsóknarflokksins um skuldir
heimila í frjóan svörð.
Minnir á annað umbrotaskeið
SAGNFRÆÐINGUR RIFJAR UPP 9. ÁRATUGINN
Guðni Th.
Jóhannesson