Morgunblaðið - 24.04.2015, Síða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. APRÍL 2015
Sumardagurinn fyrsti Um margt er að ræða á Klambratúni.
Kristinn
Það mun hafa verið árið 1964
að út kom bók með minningum
bandaríska rithöfundarins Ernst
Hemingway, frá Parísarárum
höfundarins. Heiti bókarinnar er
A Moveable Feast. Heitið er tví-
rætt, það kann að vísa til þeirra
hátíða kirkjuársins, sem eiga sér
ekki fastan dag, ellegar þá til
veisluhalda sem eiga ekki fasta
stund eða stað.
Með því að handrit þessara
minninga fannst í kofforti á hóteli
í París taldi Halldór Kiljan Laxness eðlilegt að
kalla bókina í þýðingu sinni „Veisla í farángr-
inum“. Skáldinu var sjaldan tregt um tungu að
hræra ellegar skáldinu í Eydölum sem orti
kvæðið um þá „Ágætu nótt“ í „Kvæði af stall-
inum Kristí“ en þar segir skáldið; „Með vísna-
söng ég vögguna þína hræri“.
Hræranlegar starfsstéttir eiga fátt sameig-
inlegt með skyri, annað en að mjólkurfræð-
ingar eru hræranleg starfstétt.
Hvað eru hræranlegar
starfsstéttir?
Hræranlegar eru þær starfsstéttir, sem
geta starfað hvar sem er í heiminum, og rétt-
indi þeirra njóta viðurkenningar eftir að vott-
orð um uppruna hafa verið staðfest.
Þannig eru íslenskar heilbrigðisstéttir og
verkfræðingar gjaldgeng til starfa á EES-
svæðinu, og það gildir einnig um iðn-
aðarmenn. Störf íslenskra iðnaðarmanna í
Noregi grundvallast á slíkri starfaviðurkenn-
ingu. Munurinn er þó sá, að heilbrigðisstéttir
hafa sótt framhaldsmenntun til
landa beggja vegna Atlantshafs,
en það gerir slíkar stéttir enn
eftirsóknarverðari til starfa utan
heimalands en þær sem aðeins
hafa lært hér heima. Verkfræð-
ingar hafa gjarna sótt menntun
sína til annarra landa. Réttindi
flugmanna til starfa á al-
þjóðavettvangi grundvallast á
aðild Íslands að EASA (Flug-
öryggisstofnun Evrópu), svo og
tegundaréttindum einstakra
flugmanna. Störf stjórnmála-
manna eru yfirleitt ekki hrær-
anleg nema þegar þeir verða sendiherrar.
Sumir þeirra hafa heldur aldrei kynnst störf-
um eða námi erlendis og jafnvel ekki farið út
fyrir sína sveit eða heimabyggð.
Kjaramál
Því verða þessar starfsstéttir að umtalsefni
hér að kjaramál eru í brennidepli. Umfjöllunin
byggist á nokkrum öfgum. Einar öfgar eru
þær að laun eigi sér réttlætingu í fram-
færslukostnaði. Aðrar öfgar eru þær að starfs-
fólk í fjármálafyrirtækjum eigi rétt á sér-
stökum kaupaukum vegna afkomu
fjármálafyrirtækja í vernduðu umhverfi fjár-
málamarkaðar í höftum. Fyrirtæki yfir ákveð-
inni stærð eiga möguleika á að nýta hrær-
anleika fjármagns og afþakka þjónustu
fjármálakerfis í höftum og ofurskattlagningu.
Þeir sem minna mega sín, eins og almenn-
ingur, sitja þá eftir með dýru þjónustuna í
höftum.
Laun eru afgjald fyrir veitta þjónustu. Þau
eru ekki velferðarbætur og geta aldrei orðið.
Há laun grundvallast á samkeppnishæfni í
samkeppnisumhverfi. Það er hægt að viðhalda
lágum launum með því að draga úr samkeppn-
ishæfni eða að festa í sessi lítt samkeppn-
ishæfar atvinnugreinar. Þannig eru greiðslur
ríkissjóðs til landbúnaðarkerfisins að fjárhæð
u.þ.b. 12 milljarðar til að festa kerfi í fjötrum,
kerfi sem getur ekki skapað velferð.
Sjávarútvegur er
ekki óseðjandi peningahít
Þegar höfundur þessarar greinar kom fyrst
á vinnumarkað voru 25 togarar í Reykjavík og
fimm stór frystihús. Þá voru í rekstri átta tog-
arar undir merki BÚR. Nú eru gerðir út fimm
togarar frá Reykjavík án þess það beri sér-
staklega á atvinnuleysi og verðmætasköpun
mun meiri. Það var eitt sinn borgarstjóri í
Reykjavík sem taldi að ekki væri verjandi að
BÚR væri óseðjandi peningahít. Starfsemi
BÚR var færð undir merki Granda hf. Sami
borgarstjóri taldi rétt að Reykjavíkurborg
ætti ráðhús. Ein röksemd borgarstjóra um
ráðhúsbyggingu var sú að kostnaður við bygg-
ingu ráðhúss væri minni en framlög til BÚR á
byggingartíma. Því væri í raun sparnaður af
þessum tveimur aðgerðum. Ef til vill er þetta
fært í stíl en stenst þó hagfræði því sam-
keppnishæfni í sjávarútvegi jókst! Sjávar-
útvegur er ekki lengur á forsjá ríkisins með
afkomu ákveðna af Þjóðhagsstofnun og þar
hefur orðið meiri framleiðniaukning en í flest-
um öðrum greinum. Nú er deilt um arð af
Granda hf., en ekki óseðjandi peningahít BÚR
á sínum tíma!
Kjarasamningar lækna
og heilbrigðisstétta
Það kann að vera að kjarasamningar við
lækna og heilbrigðisstéttir hafi verið umfram
einhver viðmið. Á móti stendur að markaður
fyrir störf þeirra er stærri en Ísland. Mark-
aðurinn er í það minnsta Norðurlönd og ein-
hver hluti Evrópu. Launamunur endurspeglar
að einhverju leyti mun á samkeppnishæfni
milli landa, en ekki aðeins snjalla samninga-
menn í röðum lækna. Sama á við um kjara-
samninga flugfólks. Það þarf þó að hafa í huga
að samkeppni í atvinnugreininni nær yfir
landamæri. Bændur og stjórnmálamenn
sækja síður vinnu erlendis.
Kjaradeilur, eins og sú sem nú er komin
upp, munu ávallt verða undirliggjandi ef ráða-
menn telja að stefna beri að uppbygginu og
verndun þjóðlegra atvinnugreina, en sam-
keppnishæft atvinnulíf þarf að halda hinu lítt
samkeppnishæfa uppi.
Útganga hræranlegra
Hræranlegar starfsstéttir munu leita út-
göngu ef starfsgreinar þeirra hér í landi eru
ekki samkeppnishæfar við það sem gerist í
Evrópulöndum. Þeir sem eftir sitja eru börn,
aldraðir og þeir sem ekki eru hræranlegir og
ekki samkeppnisfærir á alþjóðamarkaði. Lífs-
kjör batna ekki á Íslandi við það.
Eftir Vilhjálm Bjarnason » Sumir þeirra hafa heldur
aldrei kynnst störfum eða
námi erlendis og jafnvel ekki
farið út fyrir sína sveit eða
heimabyggð.
Vilhjálmur Bjarnason
Hræranlegar starfsstéttir
Höfundur er alþingismaður.
Það er fagnaðarefni að
Már Guðmundsson seðla-
bankastjóri skuli fást til að
skýra hér í blaðinu með-
ferð sína haustið 2010 á
veðinu sem Seðlabankinn
tók haustið 2008, undir
annarri stjórn, fyrir 500
milljóna neyðarláni til
Kaupþings. Þetta var alls-
herjarveð í hinum danska
FIH-banka sem var í eigu
Kaupþings og var þá met-
inn á rösklega einn milljarð evra sem var
því meira en tvöfalt lánið sem Seðlabank-
inn veitti Kaupþingi. Áður en Seðlabank-
inn ákvað að veita veðið hafði Davíð Odds-
son seðlabankastjóri snúið sér til danska
seðlabankans og fjármálaeftirlitsins sem
fullvissuðu hann um að veðið væri traust
og virði þess langt umfram lánið. Vilji rík-
isstjórnarinnar stóð líka til þess að Seðla-
bankinn veitti Kaupþingi þetta lán.
Það veldur hins vegar vonbrigðum að
svör seðlabankastjórans eru óskýr og
lausleg. Nú segir Már Guðmundsson að
ekki megi miða við bókfært virði banka,
hvorki við veðtöku né sölu, því að úrslitum
ráði greiðslugeta þegar að kreppi. Ábend-
ingin er í sjálfri sér rétt og hefur oft verið
nefnd en hér er aðalatriðið að dönsk
stjórnvöld höfðu tryggt greiðslugetu FIH
banka enda var hann gamalgróinn dansk-
ur banki. Már segir nú að dönsk stjórn-
völd hafi hótað því skyndilega haustið
2010 að hætta að veita bankanum fyr-
irgreiðslu ef Seðlabankinn seldi hann
ekki. Hvar kemur það fram í skjölum? Við
eigum kröfu á því að Már leggi fram gögn
um slíkar hótanir danskra stjórnvalda.
Og hefðu þau framkvæmt þessa hótun
hefðu íslenskir ráðamenn beitt sér af ein-
hverri alvöru? Af hverju ákvað rík-
isstjórnin ekki að taka þetta brýna hags-
munamál upp af fullum þunga? Og af
hverju sagði Már þá opinberlega þrátt
fyrir þessa hótun að salan væri „ágæt“
niðurstaða?
Auðvitað var FIH banki ekki nálægt
gjaldþroti haustið 2010. Hann átti hins
vegar í greiðslufjárvanda eins og aðrir
danskir bankar. Stjórnendur bankans
beittu í samráði við dönsk stjórnvöld elstu
brellunni í bókinni, eins og þrautþjálfaður
bankamaður hefur sagt mér: Þeir gerðu
allt of mikið úr erfiðleikum bankans svo
að Seðlabankinn ókyrrðist og seldi hann á
allt of lágu verði. Már lét leika á sig eins
og margir bankamenn áttuðu sig þá þeg-
ar á. Og hvað gerðist eftir að Seðlabank-
inn seldi hópi fjármálamanna
undir forystu hins snjalla og
auðsæla Christians Dyvigs
FIH banka? Þá hætti bank-
inn skyndilega að vera „á
barmi gjaldþrots“, og stjórn-
endurnir tveir keyptu um tíu
milljón danskra króna hlut í
honum og einum helsta fjár-
málamanni Dana, Fritz
Schur, stjórnarformanni
SAS, var boðið í veisluna með
kaupendunum: hann keypti
hlut fyrir röskar tíu milljónir
danskra króna. Þessir menn
vissu hvað þeir voru að gera.
Síðan gerðist það sem ég rakti í grein
minni hér í Morgunblaðinu 21. apríl: Hin-
ir nýju kaupendur færðu allt tap, sem þeir
gátu, á tímabilið, þegar það gat verið til
frádráttar eftirstöðvum kaupverðsins til
Seðlabankans. Þeir endurskipulögðu
bankann, sögðu upp lánasamningum (við
háværa gagnrýni viðskiptavina) og seldu
lánabækur til danska ríkisins og tveggja
einkaaðila. Danskir fjölmiðlar fylgdust vel
með þessu og spurðu íslenska ráðamenn
hvað þeir segðu um þetta en enginn
þeirra var fáanlegur til að láta hafa neitt
eftir sér. Það var að vonum: Leikið hafði
verið illilega á þá. Nú standa kaupend-
urnir uppi með banka sem er hættur
rekstri en á eigið fé að upphæð 5,7 millj-
arðar danskra króna eða um 118 millj-
arðar íslenskra króna sem þeir skipta
væntanlega með sér næstu árin. Þá verð-
ur kátt í höllinni – dönsku. Fritz Schur,
einkavinur konungsfjölskyldunnar, græð-
ir væntanlega um 400-500 milljónir ís-
lenskra króna á þessum viðskiptum og
aðrir miklu meira.
Seðlabankinn átti ýmsa kosti. Eins og
ég nefndi var ákvörðun danskra stjórn-
valda auðvitað ekki óhagganleg fremur en
aðrar slíkar ákvarðanir: Reynt hefði átt
að fá þau til að endurskoða hana, sér-
staklega í ljósi þess að danski seðlabank-
inn og fjármálaeftirlitið höfðu fullvissað
Seðlabankann um að veðið væri traust.
Það var ekki gert. Í öðru lagi hefði Seðla-
bankinn átt að setja það ófrávíkjanlega
skilyrði að frá honum væri maður eða
menn í stjórn til að fylgjast með hvað yrði
um eftirstöðvar kaupverðsins til hans.
Það var ekki gert. Í þriðja lagi hefði
Seðlabankinn hugsanlega átt að eiga
hluta bankans áfram með stærsta lífeyr-
issjóðnum í kaupendahópnum og þá hefði
hann eignast hluta af þeim stórgróða sem
myndast hefur hjá eigendunum og þeir
leysa nú út á næstu árum. Það var ekki
gert. Því má ekki gleyma að Seðlabank-
inn hafði aðgang að gjaldeyri sem lá
óhreyfður en á háum vöxtum í banka í
New York. Í fjórða lagi hefði Seðlabank-
inn átt að fylgjast grannt með þeim
óbeinu ríkisstyrkjum sem bankinn fékk
eftir söluna en þeir hefðu átt að minnka
reiknað tap og auka með því eftirstöðv-
arnar sem kaupendur skulduðu Seðla-
bankanum. Það var ekki gert.
Már Guðmundsson játar nú að vegna
meðferðar veðsins hafi Seðlabankinn tap-
að um helmingi neyðarlánsins til Kaup-
þings. En Seðlabankinn hefði ekki þurft
að tapa einni einustu krónu af því láni
hefði hann vakað röggsamlega yfir hags-
munum Íslendinga og haldið skyn-
samlega á veðinu. Og minna verður á að
þetta var allsherjarveð: Hefði meira feng-
ist fyrir bankann en 500 milljónir þá hefði
það getað gengið upp í aðrar skuldir
Kaupþings við bankann. Það er því ekk-
ert ofsagt um það að 60 milljarðar ís-
lenskra króna hafi tapast fyrir handvömm
Más Guðmundssonar. Nú segist hann
ætla að rannsaka málið í bankanum! Er
þá ekki eðlilegt að Ólafur Ólafsson rann-
saki Al Thani-málið frekar en sérstakur
saksóknari?
Þegar ég sat í bankaráði Seðlabankans
2001-2009 hefði ekkert af þessu sem frést
hefur af bankanum undir stjórn Más Guð-
mundssonar getað gerst. Samviskusemi
og vandvirkni starfsfólksins nýttist vel
undir forystu gamalreyndra og hygginna
bankastjóra, og vann starfsfólkið til dæm-
is kraftaverk í bankahruninu þegar tókst
að reka áfram greiðslumiðlun við útlönd
þótt öll spjót stæðu á okkur. Það hefði líka
verið óhugsandi að einhver þáverandi
seðlabankastjóri hefði höfðað mál gegn
bankanum til að knýja fram kauphækkun
og jafnvel gengið svo langt að láta í laumi
bankann greiða málskostnað sinn (og
ekki aðeins bankans eins) af málshöfð-
uninni. Sá furðulegi málarekstur snýst
hins vegar um smámuni miðað við tapið af
sölu FIH banka sem ég hef rakið og var
óþarft með öllu. Már Guðmundsson verð-
ur að birta allar upplýsingar um meðferð
veðsins, sem Seðlabankinn tók í FIH
banka, og sölu þess. Óháðir aðilar þurfa
síðan að fara yfir þær upplýsingar.
Eftir Hannes Hólm-
stein Gissurarson »Það er því ekkert ofsagt
um það að 60 milljarðar
íslenskra króna hafi tapast
fyrir handvömm Más Guð-
mundssonar.
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
Már geri hreint fyrir sínum dyrum
Höfundur er prófessor í stjórnmálafræði
og sat í bankaráði Seðlabankans 2001-
2009.